واژه به مثابه گفتمان: بررسی پیوند واژه با دوره ها و گفتمان های تاریخی

این پژوهش، بر پایه رویکرد تحلیل گفتمانی فوکو برداشت گفتمانی مشارکان را از واژه های تاریخی-سیاسی بررسی می کند و در پی آن است که صورت بندی های متفاوت تاریخی-گفتمانی و ماهیت متغیر آنها، چگونه در واژه ها به عنوان مصداقی از حقیقت گفتمانی (برساخته گفتمانی) نمود یافته و با واژه ها بازتولید و یادآوری می شوند؟ به عبارت دیگر چگونه «واژه» به تنهایی یک گفتمان قابل تحلیل است؟ این پژوهش طی دو مرحله و دو پرسشنامه و به ترتیب با ۱۱۰ و ۱۳۵ مشارک از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی به عنوان نسل جوان معاصر انجام شده است. روش این پژوهش کیفی-کمی و مبتنی بر توصیف و تحلیل است. پرسشنامه دوم در ۵ گروه پرسشی، پیوند واژه با دوره های تاریخی و گفتمان ها، تفاوت گفتمان واژه در هر دوره و گفتمان فردی مشارکان را ارزیابی می کند. داده ها به صورت کیفی و کمی و در قالب آمار و نمودار توصیف و تحلیل شده است. تحلیل کمی و آمار استنباطی داده‎ها که شامل ۲۱ گویه بودند با نرم افزار SPSS ارائه شد که وجود پیوند معنادار میان «واژه ها» با «دوره ها و گفتمان های تاریخی» را تایید می کرد. نتایج نشان می دهد برخی واژه ها مانند واژه های تاریخی-سیاسی تا حدی برساخته ای گفتمانی هستند و به گفتمان های تاریخی مشخصی گره خورده اند و متقابلا به تنهایی و خارج از هرگونه پیش زمینه و بافت کلامی می توانند بازنما و القاگر آن گفتمان باشند و در ذهن مخاطب مولفه های مربوط به آن گفتمان را بازسازی کنند؛ بنابراین واژه ها اگرچه هریک به تنهایی معنای قاموسی خود را در هر زبان دارند اما بنا به بافت های متفاوت، شرایط وقوع، اذهان گوناگون و نهایتا گفتمان های متفاوت؛ دریافت، اثرگذاری و معانی نسبی متفاوتی را نشان داده و حامل گفتمان های متفاوتی هستند و مفهومی که از آنها در ذهن وجود دارد امری تاریخی است که در تاریخ شکل گرفته است. دستاورد این پژوهش تایید می کند که واژه ها بازتاب تغییر مسیر صورت بندی ها و مفصل بندی های گفتمانی تاریخ هستند و می توانند به تنهایی مورد مطالعات تحلیل گفتمانی و تبارشناسانه واژه قرار گیرند.

کلیدواژه ها:

فوکو ، گفتمان ، واژه ، مفاهیم تاریخی-سیاسی ، حقیقت گفتمانی