فرزاد جلیلی - استادیار علوم خاک، گروه کشاورزی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران .

زمینه و هدف: کمبود مواد آلی در بیش تر خاک های ایران موجب پدید آمدن مشکلاتی از قبیل ناپایداری ساختمان خاک، کاهش محصول و در نتیجه تخریب اراضی کشاورزی شده است. یکی از روش های بهبود کیفیت خاک و ارتقاء میزان تولید، استفاده از مواد زائد صنعتی ارزان قیمت مانند خاک اره می­باشد. خاک اره به دلیل هدایت الکتریکی پائین، محتوای کم فلزات سنگین، توانایی ایجاد خلل و فرج و هوادهی بهتر و ظرفیت نگهداشت بالای آب، می تواند به عنوان یکی از گزینه­ها جهت بهبود خواص فیزیکی و کیفیت خاک باشد. بنابراین هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر نیتروژن و ضایعات خاک اره بر شاخص های کیفیت خاک در کشت لوبیا چیتی می­باشد. روش پژوهش: آزمایش به صورت اسلپیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شهرستان خوی اجرا گردید. خاک اره در چهار سطح صفر، پنج، ۱۰ و ۱۵ تن در هکتار به عنوان فاکتور اصلی و کود نیتروژنی اوره در سه سطح، ۷۵، ۱۵۰ و ۲۲۵ کیلوگرم در هکتار به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. خاک اره و نصف کود نیتروژنی مطابق تیمارهای آزمایش همزمان با آماده سازی کرت­ها مصرف و با خاک مخلوط شد. باقیمانده کود نیتروژنی در مراحل استقرار کامل گیاه و شروع گلدهی مصرف شد. مطابق نتایج آزمون خاک کودهای پتاسیمی و فسفری در خاک مصرف نشد. صفات تعداد نیام در بوته، عملکرد دانه، شاخص برداشت و پروتئین در لوبیا اندازه گیری شد و پس از برداشت محصول برخی از شاخص های کیفیت خاک شامل کربن آلی، تخلخل، درصد اشباع رطوبتی، FC، PWP، جرم مخصوص حقیقی و ظاهری و میانگین وزنی قطر خاکدانه تر (MWDwet) اندازه­گیری شد. یافته ها: نتایج نشان داد که خاک اره و کود نیتروژنی تاثیر معنی داری بر صفات مورد مطالعه در لوبیا و خصوصیات خاک داشت. با افزایش در سطوح هر دو فاکتور تمامی صفات مورد مطالعه افزایش یافت. بر اساس نتایج مقایسه میانگین ها، بیشترین عملکرد دانه به میزان ۱۳۰۲ کیلوگرم در هکتار با مصرف ۲۲۵ کیلوگرم در هکتار اوره به­دست آمد که نسبت به سطوح ۱۵۰ و ۷۵ کیلوگرمی آن به ترتیب ۹ و ۴۴ درصد افزایش داشت. هم­چنین با افزایش مصرف خاک اره، کلیه صفات مورد مطالعه در خاک ارتقاء یافت و چنین روندی در مصرف کود نیتروژنی در برخی صفات هم مشاهده شد. در سطوح خاک­اره مصرفی نیز بیشترین عملکرد به میزان ۲/۱۲۶۹ کیلوگرم در هکتار با مصرف ۱۵ تن در هکتار خاک اره به دست آمد که در مقایسه با تیمار عدم مصرف آن ۲/۲۱ درصد افزایش داشت. از لحاظ خصوصیات خاک، خاک اره بر کلیه صفات مورد بررسی و کود نیتروژنی بر کربن آلی، جرم مخصوص ظاهری و MWDwet تاثیر معنی داری داشت. نتیجه­گیری: کاربرد خاک اره به عنوان ماده آلی تاثیر مثبت بر خواص فیزیک و شیمیایی مورد مطالعه خاک داشت، به­طوری­که کاربرد آن در خاک، باعث بهبود تخلخل، کربن آلی و افزایش محتوای آب خاک در حالت ظرفیت زراعی و نقطه پژمردگی دائم شد. بنابراین خاک اره می تواند به عنوان یک کود آلی مناسب و مقرون به صرفه و هم چنین برای جبران کمبود مواد آلی در خاک و به دنبال آن بهبود شرایط نامناسب خاک استفاده شود.

ساختمان خاک, خواص خاک, عملکرد, ماده آلی