ابراهیم رایگانی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور، ایران، نویسنده مسئول.

نقش­ برجسته یکی از مصادیق جاودانه نمودن صحنه تاج­گذاری در دوره ساسانی بود که، باعث ایجاد چندین نقش از این دست شده است. پادشاهان ساسانی، صحنه­های نقش­برجسته زیادی ایجاد کردند. این نقوش، بازگو کننده اعتقادات مذهبی و اندیشه­های سیاسی پادشاهان ساسانی در مدت بالغ بر چهار قرن بود. الهه آناهیتا، جزوی از این باور اعتقادی به شمار می­رفت که از زمان نرسی، تصویرسازی آن بر نقوش­برجسته آغاز گردید. هدف پژوهش حاضر، بررسی نحوه نگرش هنرمندان ساسانی به وضعیت محیطی در زمینه­ ایجاد نقوش­برجسته می­باشد؛ به صورت مطالعه موردی، به نحوه پوشش آناهیتا در دو نقش می­پردازیم.  اقلیم، یکی از تاثیرگذارترین عوامل در نحوه ارائه پوشش در نقوش­برجسته آناهیتا در نقش رستم و طاق­بستان بوده است. در طاق­بستان، آناهیتا پوشاک گرم متناسب با آب و هوای سرد کرمانشاه دارد؛ حال آن که، لباس نازک و چسبان این الهه در نقش­رستم، احتمالا در کنار سایر عوامل مذهبی، از محیط نسبتا گرم منطقه فارس حکایت دارد. باورهای مذهبی و توصیفات متون زرتشتی نیز در کنار عوامل محیطی از جمله اقلیم، بر نحوه ارائه پوشاک آناهیتا در نقوش­برجسته را نباید از نظر دور داشت. حجار و کارفرمایان ساسانی نقوش­برجسته یاد شده، خود را ملزم به رعایت توصیفات اوستا از پوشاک و ظاهر آناهیتا دانسته­اند. در مقاله پیش­رو، در پی پاسخ گویی به این پرسش هستیم که، تفاوت پوشش الهه آناهیتا، در دو مکان نقش رستم و طاق بستان چه دلیلی داشته است؟ فرضیه متناظر با این پرسش نیز چنین است که، مهم ترین دلیل تفاوت در پوشش الهه آناهیتا، تفاوت در اقلیم و توجه بانیان امر به رعایت شعائر مذهبی وابسته به این الهه بوده است.      

دوره ساسانی, پوشش, اقلیم, آناهیتا, طاق­بستان, نقش ­رستم