نرگس قدمگاهی - دانشجوی کارشناسی ارشد سیاستگذاری علم و فناوری، دانشگاه شهید بهشتی
محمود مختاری - استادیار فلسفه علم و فناوری، دانشگاه شهید بهشتی

سیاستگذاری مطلوب در خصوص فناوریهای مخاطره آمیز (ریسکی) مستلزم توجه به دو جنبه متمایز است: از یک سو دیدگاه های مردم و بازار در پذیرش این فناوریها و از سوی دیگر ارزیابی های اخلاقی در قابل قبول بودن آنها. بدیهی است موفقیت فناوریهای مخاطره آمیز، همچون فناوریهای دیگر، در گرو میزان اقبال و پذیرش اجتماعی و بازار (مصرف کنندگان) است اما آنچه که سیاستگذاری این فناوریها را بطور ویژه از فناوریهای دیگر متمایز میکند لزوم توجه به میزان مقبولیت اخلاقی فناوریهای مخاطره آمیز و قابلیت پذیرش اخلاقی تحمیل مخاطرات آنها به جامعه (شهروندان) است. وضعیت پذیرش اجتماعی و بازار نسبت به یک فناوری، بطور تجربی و میدانی و از طریق بررسی و تحلیل رفتار مصرف کنندگان قابل ارزیابی است ولی قابلیت پذیرش اخلاقی، موضوعی فلسفی است. بنابراین به نظر میرسد این دو جنبه از سیاستگذاری فناوریهای مخاطره آمیز از نظر ماهیت و روش بررسی، در تعارض با یکدیگر قرار دارند. مسئله اصلی این است که آیا در سیاستگذاری فناوریهای مخاطره آمیز میتوان هم نظرات گروه های مختلف اجتماعی مرتبط و اقبال بازار را در نظر گرفت و هم ملاحظات اخلاقی را مورد توجه قرار داد. ادعای نویسندگان مقاله حاضر این است که با بهره گیری از رویکرد موازنه تاملی گسترده و تفسیر آن به مدلهای سیاستی کاربردی و عملی میتوان به رویکرد مناسب با ویژگیهای مزبور، در سیاستگذاری مطلوب فناوریهای مخاطره آمیز دست یافت. در این راستا، نویسندگان با انتخاب فناوری تولید محصولات تراریخته (فناوری اصلاح ژنتیکی) به عنوان نمونهای از فناوریهای مخاطره آمیز، چالشهای اخلاقی و نیز جنبه های اجتماعی آن را در ایران مورد بررسی قرار میدهند. سیاستگذاران حوزه علم و فناوری، در خصوص فناوری اصلاح ژنتیکی نیازمند توجه جدی به مدل ارتباطی پذیرش اجتماعی/مقبولیت اخلاقی هستند.

فناوریهای مخاطره آمیز، پذیرش اجتماعی، مقبولیت اخلاقی، موازنه تاملی گسترده، محصولات تراریخته