کارکرد نمادین وحوش درنده در دربار صفوی بر مینای نگارگری صفوی

صفویان، توام با اسلام­گرایی، با هدف بازسازی هویت ایرانی، به احیای بخش بزرگی از جنبه­های حکومت‎های ایرانی و از آن جمله، دربار ایرانی پرداختند و به تقلید از بارگاه های ایرانی پیشین، توجه خاصی به مساله وحوش درنده نمودند. مورخان این عصر، به دلیل تمرکز بر کلیات مسایل سیاسی- نظامی، از گزارش دقیق این بعد از تشریفات درگاه‎ غفلت ورزیده‎اند؛ و گزارشهای اروپاییان حاضر در ایران نیز، در این خصوص، نسبتا موجز است؛ اما نگارگر دوره صفوی با نگاه تیزبین خویش، تمامی این کاربردها و کارکردها را در قالب دهها نگاره ارزشمند، به یادگار گذاشته و جایگاه نمادین وحوش درنده را به زبان هنر شرح کرده است. هدف از این پژوهش، شناسایی کارکرد نگاره­های وحوش درنده در بارگاههای سلطنتی صفوی و بیان جایگاه نمادین این جانوران در هنر نگارگری این عهد است؛ بر این اساس، داده‎های موجود در منابع تاریخ صفوی شامل آثار تاریخ‎نگاری و گزارشهای سیاحان اروپایی مورد کنکاش قرار گرفته و نتایج به دست آمده با نگاره‎های صفوی موجود در نسخ خطی بر جای مانده از آن عهد، به­ویژه، نمونههایی از نسخ شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی و برخی از مرقعات تطبیق داده شده است. طبق یافته‎ها و نتایج این پژوهش، به زنجیر کشیدن و نگه­داری وحوش درنده و در راس آن شیر و پلنگ در درگاه‎های حکومتی آن دوران، نمادی از قدرت و عظمت حکومت محسوب می‎شد؛ این کارکرد نمادین هم در دربار صفوی جریان داشت و هم در نگارههای این عهد، به وضوح، ترسیم گشته است. مساله شکار درندگان در بارگاه صفوی، علاوه بر کارکرد تفریحی، ارضاکننده حس قدرتطلبی و عظمت‎خواهی شاه بود. نگارگر صفوی در نگاره‎های شکارگاه، شخص شاه را به واسطه نوع پوشش و ترسیم در مرکز نگاره، مشخص نموده‎ و قدرت نمادین او را در مبارزه با وحوش درنده‎ای چون شیر و پلنگ نمایش داده است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی است.

کلیدواژه ها:

نگارگری ، صفوی ، دربار ، وحوش درنده ، کاربرد نمادین