صفا محمودیان - دانشجوی کاشناسی ارشدمطالعات معماری ایران

از رودخانه زاینده‌رود نهرهایی منشعب ‌شده است که مادی نامیده می‌شود. شهر اصفهان در مسیر این مادی‌ها شکل گرفته است. هنگامی که به نقشه اصفهان، بدون توجه به جزئیات آن، می‌نگریم، چنین به نظر می‌آید که شهر اصفهان فقط زمینی برای عبور مادی است مادی‌ای که از مبدأی در حومه غربی شهر آغاز شده و باید ناگزیر از درون شهر بگذرد و به مقصدهایی در حومه شرقی شهر برسد. اما با تأمل در بقایای مادی‌ها و دقت در نقشه‌ها و دیگر اسناد و منابع، تصورمان از مادی و طرز گذر آن از درون شهر و رفتار با آن دگرگون می‌شود. از این تأمل معلوم می‌شود که مردم اصفهان، از درویش گرفته تا غنی، از حاکمان گرفته تا رعیت، با مادی به منزله عنصری شهری رفتار کرده‌اند. آنان در عین آنکه کار اصلی مادی را پذیرفته‌اند، که آب‌رسانی به زمین کشاورزی است، کوشیده‌اند بی‌آنکه در این وظیفه اصلی مادی خلل کنند، آن را در خدمت زندگی شهری درآورند.این به خدمت گرفتن مادی در زندگی و کالبد شهر بر دو گونه است: یکی با حداقل تصرف، یعنی با حفظ مسیر طبیعی و اندامین مادی، و دیگری با تصرف هندسی در مسیر مادی و راست‌خط کردن آن.با دقت در عکس‌های هوایی، نقشه‌ها و متون موجود می‌توان دو نوع فضای شهری در اصفهان دوره صفوی تشخیص داد: یکی فضاهایی اندامین که به طور عمده به جای مانده از دوره‌های پیشین است و دیگری فضاهای شهری طراحی شده که در دوره صفویه به گونه‌ای منظم، هندسی و عمدتاً یک‌باره ساخته شده است. در هر کدام از بخش‌های اندامین و طراحی‌شده شهر نوع رفتار با مادی و تأثیر متقابل مادی و فضاهای شهری بر یکدیگر کاملاً متفاوت بوده است. در بخش‌های اندامین شهر به نظر می‌رسد ساختار شهر تأثیرگرفته از مسیر مادی رشد کرده است; در حالیکه در بخش‌های طراحی‌شده مسیر مادی تابعی از ساختار شهر شده است

معماری و شهر در ایران؛ ۲) معماری و شهر در جهان اسلام; ۳) معماری دوره صفوی؛ ۴) تاریخ شهر; ۵) معماری اصفهان؛ ۶) مادی‌