محسن جواهری - کارشناس ارشد هیدرولوژی وعضو هیات مدیره مهندسین مشاور حاسب فارس
پرهام جواهری - کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی و مشاور عالی اسبق وزیر جهاد کشاورزی

جا مانده هایی از سازه های کهن در جنوب فارس با ویژگی های مشترک، نشان از درخشش یک تمدن آبی شکوهمند در این پهنه از کشور در برهه ای از تاریخ دارد. بررسی های انجام شده، زمان این تمدن را دوره ی شبانکارگان فارس نشان می دهد. آن چه در این دوره و به ویژه به روزگار مظفرالدین محمد انجام گردید نگاهی نو و تازه به سازه های آبی است که در آن نوآوری و مدیریت بهینه در بهره برداری از منابع آب (تأمین، انتقال و توزیع) را به خوبی می توان مشاهده نمود. بیش از هفتصد و پنجاه سال پیش، گستره فعالیت شبانکارگان فارس از داراب تا لار و لامرد کشیده شد. ویژگی های بارز سازه های آبی این فرمانروای هنرمند و سخت کوش را می توان در اجرای سازه های سخت و پیچیده ی آبی، نگرش سیستمی و چند منظوره بودن بناها، بهره گیری از کم ترین آب با یبش ترین استفاده و مدیریت بهینه در بهره برداری از آب خلاصه نمود. او در ایج استهبان دژ دارالامان را بنا نهاد و برای آن سی و چهار انبار بزرگ آب ساخت و برای آب رسانی به آن ها کاری سترگ به انجام رسانید. در خیرآباد داراب، برای آبیاری زمین های کشاورزی آب انبار آسیاهای دو قلویی ساخت که نشان از نوآوری وی در بهره برداری از منابع آب دارد. آثار به جا مانده از سازه های آبی در دشت لامرد که به لحاظ دیرینگی و همانندی سازه ای به دوره شبانکارگان بر می گردد، از دیگر بناهای آبی شگفت انگیز این دودمان است. در دشت لامرد به آب چنان نگریسته شد که در جاهای پر آب هرگز نشده است. آن چه در این حوزه انجام یافته است نگرشی یک پارچه به همه راه کارهای تأمین و انتقال و بهره برداری از آب است. در این مقاله تلاش شده است با شرح نمونه هایی از سازه های آبی مظفرالدین محمد، نگرش مدیریتی وی به بهره برداری از آب را در تمدن آبی درخشانی که بیش از هفتصد و پنجاه سال پیش در جنوب فارس شکوفا گردید رونمایی نمائیم.

آسیاب، جوی آب، استخر آب، بهره برداری از آب، آب رسانی، شبانکارگان فارس