مجید لباف خانیکی - کارشناس مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی
محمدصالح سمساریزدی - کارشناس مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی

در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران تقسیم عادلانه آب در میان کشاورزان اهمیت فراوانی دارد. این موضوع، منجر به شکل‌گیری نهادهای اجتماعی ویژه‌ای شده است که داشتن شناخت صحیح از آنها، به برنامه‌ریزی برای طرح‌های توسعه در زمینه آب کمک شایانی می‌نماید. برای اینکه ساکنان این مناطق بتوانند سهام آب هر کشاورز را بدقت تعیین کنند، از واحدهای زمانی متنوعی استفاده می‌کنند. این واحدها را با ساعت آبی یا خورشیدی یا شاخص‌های طبیعی دیگر می‌سنجند که در هر مکان شکلی و نامی دارند. اصولاً زمان سنجی در نظام‌های آبیاری سنتی عنصر بسیار مهمی محسوب می‌شود که در مناطق خشک و نیمه خشک، پیچیدگی خاصی پیدا می‌کند. در این تحقیق، استان خراسان به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده و نشان‌داده می‌شود که چگونه از شمال به سمت جنوب خراسان از اهمیت ساعت آفتابی کاسته شده و بیشتر از ساعت آبی (فنجان) استفاده می‌شود. همچنین نتایج حاصل از تحقیقات میدانی درباره محاسبات مربوط به واحد تقسیم آب، ارتباط آن با تغییر طول شب و روز، سهم‌بری هم زمان از چند قنات، فرد تقسیم کننده آب و واحدهای زمانی بزرگتر و کوچکتر ارائه شده است

واحد‌های تقسیم آب، نظام‌های تقسیم آب، ابزارهای زمان سنجی، نهادهای اجتماعی