امیرحسین رستگاری - مهندس برق گرایش جنگ الکترونیک از دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری
ثمینه رستگاری یزدی - دانشجوی کارشناسی زیست از دانشگاه یزد

در حالی که، بحران آب و خاک، نزدیک به 90 درصد پهنه ی سرزمین خشک ونیمه خشک ایران را تهدید می کند، با وقوع سیل و فرسایش، سالانه میلیارد ها متر مکعب آب و خاک کشور تلف می شود. بر اساس بررسی های انجام شده، کارآمدی روش های بومی مدیریت آبخیزها در مناطق مختلف کشور در حل این بحران ها بسیار چشمگیر است.قدمت روش های بومی مدیریت آبخیزها در دنیا، از جمله ایران به 3 تا 5 هزار سال پیش می رسد. علی رغم توسعه روش های نوین، اما هنوز این روش ها در مناطق مختلف کارایی دارند. آبخیزنشین ها،از گذشته تا حال با کمک سنگ و خاک و با تکیه بر دانش بومی سازه هایی بنا می کنند که به کمک آنها علاوه بر بهره برداری از سیل، می توان شدت سیل، رسوب و فرسایش را نیز کاهش داد. پیشینه کاربرد روش های سنتی مدیریت آبخیز با محورهای کاهش هرز آب سطحی ، استفاده از سیل پس از رخداد و گزینش شیوه مناسب بهره برداری از زمین ، در مناطق خشک و نیمه خشک فارس، به چند هزار سال می رسد. آثار به جای مانده از سطوح آبگیر کوچک و بزرگ در نواحی مختلف از جمله مناطق شمال، شرق و جنوب فارس حکایت از استفاده ی خردمندانه و دیرینه فارسیان از منابع آب و خاک عرصه آبخیزها دارد. زراعت سیلابی در دشت ایزد خواست، باغ داری سیلابی در گراش و جمع آوری هرزآب با بنای سطوح آبگیر کوچک درآبخیزهای استهبان و پرزیتون ، نمونه هایی شاخص از همزیستی دیرینه آبخیز نشینان هوشمند این دیار با عوامل غیر زنده آبخیزها است. کارایی زراعت سیلابی در دشت ایزدخواست ، انجیرستان استهبان، نخل کاری سیلابی گراش وسکو بندی پرزیتون، در مهارسیلاب، کاهش فرسایش و تولید محصول های مختلف، مورد بررسی قرار گرفت. مشاهده کاهش درصد قابل توجهی از سیل، تولید محصول زراعی و باغی با استفاده روان آب، کاهش خسارت های سیل، حفظ خاک، تغذیه مصنوعی آبخوان، اشتغال و ... بیانگر نتایج ارزشمند به کارگیری دانش بومی در مدیریت پایدار این حوزه های آبخیز است

مدیریت، حوزه ی آبخیز، دانش بومی، استان فارس