شعبانعلی غلامی - استادیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران
معصومه نصیری - کارشناس ارشد

حیات بشر، شاهد حوادث مختلف هیدرولوژیکی نظیر سیل، کمبود آب، خشکسالی، آلودگی­ های کیفی آب، وقوع بهمن و غیره بوده است که دامنه خطر آن­ ها تابع رفتار متغیرهای هیدرولوژیکی و خصوصیات حوزه های آبخیز است. فقدان آمار و اطلاعات یا کافی نبودن آمار درست و مناسب سبب شده است تا بررسی و شناخت رفتار متغیرهای هیدرولوژیکی و خصوصیات حوزه های آبخیز با دقت قابل قبولی صورت نگیرد. در این رابطه، مدل­ هایی هستند که قادرند رفتار و خصوصیات حوضه را تقلید نموده و مقادیر رواناب و رسوب و سایر مولفه های بیلان حوزه را برآورد و یا شبیه ­سازی نمایند. یکی از مدل­ های هیدرولوژیکی مهم مدل ارزیابی آب و خاک (SWAT) می­ باشد. در تحقیق حاضر، شبیه سازی جریان رودخانه اترک، با استفاده از این مدل و بر اساس داده های جمع آوری شده در آبخیز مراوه ­تپه استان گلستان به­ صورت ماهانه انجام شد. اطلاعات مورد نیاز برای این تحقیق شامل نقشه های توپوگرافی، کاربری اراضی و اطلاعات خاکشناسی و همچنین، اطلاعات آب و هوا شامل داده های روزانه بارش، دما، رطوبت نسبی و رواناب جریان تهیه شد. به­ منظور مشخص کردن عوامل مهم و حساس مدل، تحلیل حساسیت مدل با استفاده از روش "هر بار یک عامل" (OAT) انجام شد. بر اساس نتایج در این مرحله، عوامل شماره منحنی، هدایت هیدرولیکی کانال، ضریب تاخیر رواناب سطحی، ثابت تخلیه آب زیرزمینی و عامل جبران تبخیر در خاک در بخش های مختلف بیشترین تاثیر را داشتند. واسنجی و اعتبارسنجی مدل با استفاده از برنامه SUFI۲ به ­ترتیب برای سال­ های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ صورت پذیرفت. دقت شبیه سازی با استفاده از شاخص های ارزیابی نش-ساتکلیف و ضریب تبیین در دوره واسنجی به ­ترتیب ۰.۵۴ و ۰.۵۴ و در دوره اعتبارسنجی به­ ترتیب ۰.۴۶ و ۰.۴۶ برآورد شد که کارایی مدل SWAT را در برآورد رواناب را با مطلوبیت نسبتا خوبی نشان می دهد.

تجزیه مرکب