محبوبه مسلمی زاده - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

قافیه هایی که شاعران هر دوره به کار برده اند، علاوه بر سطح آوایی، قابلیت بررسی سبک شناسانه در سطح لغوی نیز دارند. مولوی در دیوان غزلیات خود با اشراف به اهمیتت قافیه و استفاده از آن در کنار دیگر عناصر شعر، سخن خود را سخت دلپذیر ساخفه است. هدف این پژوهش بررسی دامنه تنوع قوافی در دیوان غزلیات شمس است. این مقاله بر پایه مطالعه نظری و گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای نگاشته شده است. نگارنده با مطالع دیوان غزلیات شمس، به بررسی سبک شناسان قافیه در سطح لغوی پرداخته است. مولانا برای کاربرد قافیه خود را به هیچ چارچوبی محدود نساخته و بسیار آزادانه به دستکاری و استفاده از اقسام کلمه در هیات قافیه پرداخته است. مولانا در غزل های خود، سوای تازگی درونمایه و شگافی های طرف شعر، در استفاده از ردیف و قافیه و انواع آن و ایجاد تنوع در آنها، میان شعرای پارسی و عربی نظیر ندارد و همین موضوع نویسنده را بر آن داشت تا به این ظرافت و هشیاری مولانا در غزل ها دقت بیشتری مبذول دارد و به جزییات قافیه های دیوان غزلیات از نظر نوع کلمه بپردازد. حاصل پژوهش آن که مولوی هرگز در تنگنای قافیه نمانده و از شش قسم کلمه یعنی اسم و فعل و صفت و قید و شبه جمله و حرف و انواع و زیرمجموعه های آن استفاده وافر کرده است. این چنین وسعت تنوع در قافیه نشان دهنده آن است که در کنار هم هنرهای مولوی، این تنوع جویی بیحد او در مساله قافیه و البته ردیف، همچنان او را بر اوج اعتبار شعر و ادب زبان پارسی نگاه می دارد آن گونه که شاعری دیگر به گرد پای نمی رسد.

تنوع قافیه، اقسام کلمه، غزلیات شمس