حمیده جلیلی - دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی و مدرس دانشگاه فرهنگیان بیرجند
کمال غوت - کارشناس ارشد ترویج و آموزش کشاورزی

فکر و ذکر از مباحث مهم عرفان اسلامی به شمار می روند که در هر دو سنت عرفانی جایگاه ویژه ای در سیر استکمالی سالکاندارند. در سنت اول عرفانی بخشی از آرای عارفان در باب فکر و ذکر به تبیین هر یک از آن ها و بیان جایگاه و اهمیتشان درسیر و سلوک اختصاص یافته و بخش دیگری از دیدگاه ها رابطه فکر و ذکر و نحوه تعاملشان با یکدیگر را شرح و تبیین کردهاست. اگرچه برخی عارفان سنت اول به مانند جناب عطار نیشابوری ذکر را برتر از فکر دانسته و تجلی این دیدگاهش را دربیت ذکر باید گفت تا فکر آورد *** صد هزاران معنی بکر آورد (عطار، ۱۳۸۵) بیان کرده ولی برخی از عرفای دیگر همچونآیت ا.. محمد حسن هردنگی فکر در مبدا و معاد را برتر از ذکر دانسته و این نظر را در یکی از سروده هایش با مضمون فکرکن تا فکر تو ذکر آورد*** صد هزاران نکته بکر آورد، بیان می دارد. این مقاله بر آن است که اهمیت و جایگاه فکر را از نظراین فقیه عارف با تطبیق بر نظرات برخی عرفای دیگر مورد بررسی قرار دهد.

عرفان، هردنگی، فکر، ذکر، عطار نیشابوری