هاوری کیانی - دانشجوی دکتری زراعت زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
یوسف سهرابی - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

تعرق برای انجام فتوسنتز، فرآیندی ضروری است که با توجه به شرایط در مواردی می­تواند مضر باشد. بنابراین استفاده از مواد ضد تعرق می­تواند یکی از روش­های کارآمد در کاهش میزان اتلاف آب به واسطه تعرق و راهکاری موثر برای کاهش اثرات تنش خشکی بر گیاه و تعدیل کاهش عملکرد ناشی از کمبود آب در نواحی خشک و نیمه خشک باشد. در همین راستا به­منظور بررسی اثر رژیم­های آبیاری و کاربرد غلظت­های مختلف کتیرا (تراوه خشک شده­ی طبیعی حاصل از برخی گونه­های Astragalus بر گیاه دارویی سیاهدانه (Nigella sativa L.)، آزمایشی به­صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان در سال ۱۳۹۷ به­اجرا درآمد. فاکتورهای آزمایش شامل آبیاری در سه سطح ۱۰۰ (آبیاری کامل)، ۷۰ (تنش ملایم خشکی) و ۴۰ (تنش شدید خشکی) درصد ظرفیت زراعی و محلول­پاشی کتیرا در شش غلظت صفر، ۱/۲۵، ۲/۵، ۵، ۷/۵ و ۱۰ گرم در لیتر بودند. نتایج نشان داد افزایش شدت تنش خشکی (کاهش آبیاری) منجر به کاهش محتوای نسبی آب برگ، محتوای کلروفیل کل، کارآیی فتوسیستم II، ارتفاع بوته، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه گردید. تاثیر کاربرد غلظت­های مختلف کتیرا در سطوح مختلف آبیاری متفاوت بود. در آبیاری کامل، غلظت ۱/۲۵ گرم در لیتر بر تمامی صفات مورد مطالعه مثبت بود. در تنش ملایم خشکی استفاده از غلظت­های بیشتر کتیرا تا غلظت ۵ گرم در لیتر بهترین کارآیی را داشت و غلظت­های بیشتر از آن به تاثیر معکوس بر صفات مورد بررسی منجر گردید. در تنش شدید خشکی، کاربرد غلظت­های بیشتر کتیرا مفید بود و مصرف کتیرا تا غلظت ۷/۵ گرم در لیتر باعث بهبود صفات بررسی شده گردید، ولی مصرف غلظت ۱۰ گرم در لیتر بر صفات مذکور تاثیر منفی داشت. با توجه به تاثیری که غلظت مناسب کاربرد این ماده در بهبود صفات اندازه گیری شده داشت و توانست عملکرد دانه را نسبت به عدم مصرف کتیرا در شرایط تنش متوسط و شدید خشکی به ترتیب ۱۱/۶ و ۲۸/۲ درصد افزایش دهد، احتمالا کتیرا می­تواند به­عنوان یک ماده ضدتعرق جدید با منشاء طبیعی معرفی گردد و کاربرد آن در مناطقی که با تنش خشکی مواجه هستند می­تواند مفید و قابل توصیه باشد.

عملکرد دانه, کارآیی فتوسیستم II, کلروفیل, ماده ضد تعرق, محتوی نسبی آب