تعیین مهم ترین عوامل موثر بر تولید و انتقال رسوبات آبی معلق با استفاده از آزمون گاما و تجزیه به مولفه های اصلی

امروزه فرسایشخاک و انتقال رسوبات حاصل از فرسایش علاوه بر کاهش کمیت و کیفیت منابع آب و خاک، مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی را پدید آورده است. در این پژوهش از آمار رسوب معلق ۱۵ حوضه آبخیز با میانگین مساحت ۵۶/۱۷۵ کیلومتر مربع، میانگین ارتفاع ۲۰۸۹ متر از سطح دریا، میانگین بارش سالیانه ۲۶۲ میلی متر و میانگین دبی سالیانه ۵۸/۰ متر مکعب در ثانیه در محدوده شهرستان های مشهد و نیشابور به منظور تعیین مهم ترین عوامل موثر در تولید رسوب و انتقال آن، با استفاده از روش های تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) و آزمون گاما (GT) استفاده شد. نتایج حاصل از روش اول نشان داد که پنج مولفه اول بیش از ۹۰ درصد تغییرات ایجاد شده را توجیه می کنند، و مساحت حوضه و شیب ناخالص آبراهه اصلی از مولفه اول، میانگین دبی سالیانه و ضریب پیچان رودی آبراهه اصلی از مولفه دوم و تراکم زهکشی آبراهه از مولفه سوم، مهم ترین عوامل موثر بر تولید رسوب معلق می باشند. درصد حضور هر یک از ۱۲ متغیر مورد بررسی در میان نود ترکیب برتر براساس آزمون گاما نشان داد که پنج پارامتر میانگین دبی سالیانه، طول آبراهه اصلی، مساحت حوضه، میانگین بارش سالیانه و درصد رخنمون سنگ های حساس به فرسایش با مجموع ۶۳ درصد حضور در معادلات پیشنهادی به عنوان مهم ترین عوامل موثر بر تولید و انتقال رسوب معلق هستند. در نتیجه اگر هدف تهیه مدلی با بیشترین دقت برآورد رسوب معلق باشد، مدل ۱۲ متغیره حاصل از آزمون گاما، و در صورتی که هدف تهیه مدلی با کم ترین متغیر ورودی باشد، مدل ۵ متغیره حاصل از روش تجزیه به مولفه های اصلی به منظور برآورد رسوبات آبی معلق پیشنهاد می گردد. علاوه بر این، اگر هدف تهیه مدلی با کم ترین متغیر ورودی و دسترسی و محاسبه راحت آن ها و برآورد اولیه رسوبات معلق باشد، مدل دو متغیره (بر اساس عوامل مساحت حوضه و شیب ناخالص آبراهه اصلی) حاصل از روش تجزیه به مولفه های اصلی پیشنهاد می گردد.

کلیدواژه ها:

آزمون گاما ، بارش سالیانه ، تجزیه به مولفه های اصلی ، رسوب معلق