ابراهیم حاجیانی

با توجه به خلا ادبیات موجود و عدم تامل در باب مباحث پایه‎ای، این مقاله درصدد گسترش مباحث روش‎شناختی در حوزه مطالعات آینده می‎باشد. مسئله اصلی مقاله بررسی ضوابط ارزیابی محصولات و یافته‎های تحقیقات آینده‎نگری و نیز ملاک‎های ارزیابی و تمیز تکنیک‎های مختلف رایج در مطالعات آینده می‎باشد تا از قبل آن امکان تشخیص توانمندی‎های ذاتی هر کدام از تکنیک‎های رایج و نواقص موجود در هر کدام فراهم آید. بر این اساس، پس از بررسی جایگاه مطالعات آینده در بین سایر روش‎های تحقیق، مهم‎ترین و رایج‎ترین تکنیک‎های آینده‎پژوهی مرور اجمالی شده است. آنگاه توقعات و انتظارات مشتریان محصولات مطالعات آینده که شامل تصمیم‎گیرندگان ارشد دولتی، صاحبان صنایع و مدیران بخش خصوصی می‎شود، معرفی شده و در نهایت مهم‎ترین ملاک‎های روش‎شناختی به منظور ارزیابی روش‎های آینده‎شناسانه شامل ارائه انواع آینده‎ها، تعیین اولویت‎ها به آینده‎ها، تعیین نیروهای پیش‎ران، تشریح مکانیسم علی، معرفی و تشخیص بازیگران و کنشگران، ابتناء بر چارچوب نظری و قوانین علمی، قابلیت اعتباربخشی به یافته‎ها و پویایی روش توضیح و تشریح شده است. در نهایت طی ماتریس دوبعدی تک‎تک روش‎ها با ملاک‎ها مقایسه و تصریح شده که هر کدام از روش‎ها دارای مزیت‎های نسبی خاص خود هستند که در هنگام انتخاب تکنیک، بایستی به آن مزیت‎ها و نیز توقعات و انتظارات خاصی که از هر کدام از روش‎های مطالعات آینده انتظار می‎رود، توجه شود. همچنین پیشنهاد شده است تا محققان در هنگام اجرای طراح‎های آینده‎شناسی دست به ترکیب انواع روش‎های آینده‎پژوهی بزنند

مطالعات آینده, آینده‎نگری, تکنیک‎های آینده‎نگری, آینده‎شناسی و روش‎شناسی