رضا نظری ارشد - استادیار گروه باستانشناسی، دانشکده ی علوم انسانی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

بازار همدان از بازارهای کهن و تاریخی ایران و از مراکز مهم اقتصادی و اجتماعی همدان، در شکل قلبی تپنده در بافت کهن و مرکزی شهر میباشد که نقش ممتاز و بی بدیلی را در ساماندهی امور تجاری و معیشتی مردم این دیار به خود اختصاص داده است. اگرچه کارکرد این بخش مهم از بافت تاریخی و کهن شهر، گاه به دلایل غیرقابل اجتناب اجتماعی و گاه به علت بی تدبیری برنامه ریزان امور شهری و دگرگونیهای فرهنگی و اجتماعی دچار فراز و فرودهایی شده، لیکن همچنان به حیات اقتصادی و اجتماعی خویش تا عصر حاضر ادامه داده است. مجموعه ی بازار سنتی همدان در روند تکوین و تحول خود به همراه دیگر عناصر شهری مانند؛ مساجد )مسجد جامع و مسجد پیغمبریه(، مدارس دینی )مدرسه ی زنگنه و مدرسه ی آخوند ملاعلی معصومی همدانی(، بقاع متبرکه )شاهزاده حسین(ع)(، کاروانسراها و تیمچه های متعدد درونشهری، گرمابه ها و دیگر تاسیسات شهری، توده های معماری به هم پیوسته و یکدستی را تشکیل داده که از دوره ی قاجاریه تاکنون ویژگیهای اقتصادی، دینی، اجتماعی و فرهنگی را برای این اثر ارزشمند ملی رقم زده است. همچنین آثار تحولات نوین شهری در استحاله ی بخشی از وظایف و عملکردهای بازار قدیم به خوبی مشهود است. در این نوشتار تلاش شده تا با بررسی و مطالعه ی ساختار معماری کالبدی مجموعه ی بازار و واکاوی مدارک مکتوب )متون تاریخی جغرافیایی، سفرنامه ها، نقشه های تاریخی ...( و بازسنجی کاوشهای باستان شناختی انجام شده در بافت کهن بازار به ویژه مسجد جامع، بتوان به پرسشهایی که درباره ی تاریخچه و چگونگی روند شکل گیری، ساختار کالبدی و توزیع کاربریهای آن وجود دارد، پاسخ داد.

همدان، بازار، باستان شناسی،ساختار معماری، کاوش های مسجد جامع