فرزاد فیضی - دانشجوی دکتری باستانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
سارا صادقی - دانشجوی دکتری باستان شناسی ، دانشگاه محقق اردبیلی

بعد از گرویدن ایلخانان مغول به دین اسلام و حمایت برخی از سلاطین آن از مذهب تشیع و همچنین رواج تصوف، ساخت آرامگاه ها و مقابر در شکل و شیوه ی جدید ادامه پیدا کرد. این بناها با اعتقادات، آرمانها و جهانبینی حاکم بر آن دوره دارای ارتباط تنگانگی بوده، و به نوعی ابزاری برای مشروعیت بخشیدن به حاکمیت سیاسی مغولان در سرزمین ایران نیز بوده است. در پژوهش حاضر به مطالعه تطبیقی سه برج مقبره ی ایلخانی یعنی چلبی اوغلو ، شاطرگنبد و امامزاده جعفر پرداخته شده است. هدف اصلی تحقیق مشخص کردن تفاوتها و اشتراکات سه برج مقبره و مطالعه میزان تاثیر عقاید عرفانی و صوفیانه رایج در قرن هشتم بر ساختار و تزئینات سه برجمقبره است. از همین رو داده ها با روش کتابخانهای و میدانی )بازدید از بنا( گردآوری شده و با بهره گیری از روش تحلیلی تطبیقی به تجزیه وتحلیل داده ها پرداخته شده است. برآیند تحقیق نشان میدهد این سه برج مقبره با وجود اینکه در سه جغرافیای مختلف ساخته شده اند اما به دلیل اندیشه های مشابه سازندگان و هدف ساختشان در سرزمینهای مفتوحه، ازلحاظ شیوه ی ساخت و تزئینات اصول یکسانی را نشان میدهند. هرچند به دلیل شیوه و الگوهای محلی تفاوتهایی نیز در آنها دیده میشود. هر سه بنا در شکل و نقشه، مقاطع، ابعاد و اندازه، مصالح، تزئینات آجری، استفاده از سنگ در تراش ازاره ها و کف بنا مشابه هم هستند. همچنین عقاید و اندیشه های صوفیانه و عرفانی رایج در قرن هشتم، تاثیراتی را در ساختار و تزئینات برج مقبره ها به خصوص در انتخاب مضامین کتیبه ها، رنگ زمینه و نحوه ی اجرای حروف در آنها، )کتیبه هایی با مضامین عرفانی توحید، قدرت و توانایی خداوند، سیرت پیغمبر و اخبار و قصص انبیا و اجرایشان درزمینه لاجوردی و فیرزوه ای که در عرفان جایگاه ویژه ای است و ترکیب با نقوش پرپیچ وخم اسلیمی نشانگر تجلی اندیشه های عرفانی در کتیبه ها می باشد(، استفاده از فرمهای هشت ضلعی در قسمتهای بیرونی و داخلی بنا، ایجاد نوعی فضای آرام و معنوی در بخشهای درونی با تاکید بر برونگرایی و سیالیت و و روانی فضا داشته است.

برج مقبره، ایلخانی، مقابر چلبی اوغلو، شاطرگنبد و امامزاده جعفر، عرفان