کاووس خسروی - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا، همدان
حسین کوهستانی - استادیار گروه باستانشناسی دانشکد هی هنر دانشگاه بیرجند

علیرغم کثرت فعالیتهای باستان شناختی در حوزه ی زاگرس جنوبی، مناطق زیادی وجود دارند که کمتر موردتوجه قرار گرفته اند. دشت چرام به عنوان یکی از این مناطق، شهرستانی است با حدود ۶۱۱ کیلومتر مربع که در مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. از آنجا که امنیت همواره از دغدغه های اصلی انسان محسوب میشده، لذا آدمی همیشه به دنبال یافتن شیوه هایی برای کاهش اثرات عوامل تهدیدکننده ی امنیت خود بوده است. کشور ما از قرون گذشته در مسیر حوادث تاریخی و در معرض انواع یورشها و تهاجمهای نظامی ملل و قبایل همسایه واقع شده بود؛ به همین خاطر پدیده ی دفاع در معماری و شهرسازی اثر زیادی داشته که نمونه ی بارز آن قلعه ها هستند. این قلعه ها استحکامات نظامی یا غیرنظامی بودند که بااستفاده از ویژگیهای جغرافیای طبیعی و در جهت حفظ امنیت، عموما در ارتفاعات بنا میشدند. قلعه ها به عنوان مهمترین نمود نظام دفاعی گذشته مجتمعهای زیستی در استان کهگیلویه و بویراحمد به خصوص منطقه ی چرام دارای تنوع و گوناگونی چشمگیری هستند. تعدادی از این قلعه ها در خارج از محدوده ی مسکونی و در کنار مزارع واقع شده اند. قلعه های مورد شناسایی عبارتند از: قلعه شهرک، قلعه ی اولاد ملاسوسن، قلعه ی تل بابونه )فشیان(، قلعه تمبی و قلعه ی کره شهبازی که قلعه شهرک نیز در کنار مجتمع زیستی و بر روی بلندترین نقطه با نقشهای کاملا متفاوت طراحی و ساخته شده است؛ به همین دلیل دارای نقش پررنگتر و بااهمیت تری بوده است. پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی و ارزیابانه و همچنین مصاحبه با افراد مطلع و آگاهان محلی استفاده میکند. رویکرد عمده ی پژوهش براساس مطالعات میدانی است.

کهگیلویه و بویراحمد، شهرستان چرام، معماری دفاعی و قلعه ها