حسن کریمیان - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
محسن جاوری - دانشجوی دکتری باستان شناسی دوران اسلامی دانشگاه تهران

محوطه وسیع باستانی ویگل که در شمال شهرستان آران و بیدگل واقع شده است، در پاییز سال ۱۳۸۵ توسط نگارندگان، شناسایی و تحت بررسی روشمند باستانشناختی قرار گرفت که در نتیجه، بقایای دو شهر مستقل از هم با دو قلعه حکومتی مجزا شناسایی گردید. از آنجایی که به غیر از قلعه های مذکور، سایر فضاهای شهری، آثار معماری و قطعات مواد فرهنگی در زیر شنهای روان مدفون شده بودند، بررسی های باستانشناختی به دشواری انجام گرفت لیکن به جهت آنکه این شنها سبب حفاظت از این آثار نیز بوده اند، قطعات آثار فرهنگی در وضعیتی نسبتا سالم به دست آمدند. به هر حال، گروه توانست با کسب اجازه از پژوهشکده باستانشناسی، محدوده ای قریب به ۱۰۰ هکتار از عرصه و حریم شهر های مذکور را تحت بررسی قرار دهد. گاه نگاری داده های سطحی روشن ساخت که این دو شهر از دوره ساسانی تا پایان حکمرانی سلاجقه بر ایران، یعنی اواخر قرن ششم هجری، مسکون بوده اند. در مقاله حاضر تلاش گردیده تا پس از معرفی فشرده این دو شهر، با تحلیل نتایج داده های حاصل از بررسیهای میدانی ادوار استقراری، فرم و عملکرد این دو شهر، مشخص و در حد امکان، دلایل انقراض آنها مورد تحلیل قرار گیرد.

شهر اسلامی, شهر ساسانی, فضاهای شهری, هراسکان, ویگل