مهدی رازانی - استادیار، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
رامین محمدی سفید خانی - دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان سنجی، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
بهرام آجورلو - دانشیار، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
احمد جهانگیری - استاد دانشکده علوم زمین، دانشگاه تبریز، ایران.

جنوب شرق ایران در پیش ازتاریخ از مهم ­ترین مراکز تولید و صادرات مصنوعات مرمری در جنوب غرب آسیا محسوب می­ شود. ساختارشناسی مرمرینه ­های این منطقه برای شناسایی و بازاندیشی صنعت و تجارت در جوامع پیش ازتاریخی حوزه­ های فرهنگی سند تا بین­ النهرین ضرورت دارد. از طرفی شناخت دقیق نوع سنگ با واژگان علمی ثبت شده برای معرفی آن­ها گامی مهم در بررسی رابطه مصنوعات مرمری با حوزه­ های زمین­ ساختی و منشایابی است اما معرفی مصنوعات مرمری در حوزه باستان­شناسی مشخص کننده ساختار ماده تولیدی نبوده و با توجه به ویژگی­ های ظاهری بیان می­ شوند و در سنگ­ شناسی مصنوعات ایجاد سردرگمی می­ کنند که در این مقاله به آن نیز پرداخته می ­شود. پرسش این مقاله حول محور سنگ­ شناسی ظروف مرمری دشت جیرفت و رابطه احتمالی آن با حوزه زمین­ ساخت منطقه است. در همین راستا به منظور ساختارشناسی و بررسی فرآیند تهیه ماده خام تولید ظروف مرمری حوزه هلیل و دشت جیرفت در استان کرمان، پس از بررسی­ های میدانی و جمع ­آوری نمونه­ ها شامل هفت نمونه قطعات ظروف پیش ازتاریخی، به علاوه دو نمونه از معدن مرمریت گلوماران و سازند آهکی قم و دوازده نمونه سنگ­های خام پراکنده در امتداد رودخانه­ های هلیل و شور اطراف تپه کنارصندل، روش ­های آزمایشگاهی پتروگرافی، XRPD و SEM- EDX مورداستفاده قرار گرفتند. پس از بررسی نتایج پتروگرافی و تشخیص تشابه و همسانی در نمونه قطعات ظروف مرمری، نمونه مطالعاتی حاصل از لایه ­های فرهنگی کنارصندل جنوبی برای مطالعه تکمیلی با آنالیز دستگاهی XRPD و نیز نمونه توقیفی-با توجه به ویژگی­ های متفاوت با دیگر نمونه­ های باستانی این تحقیق- به منظور بررسی با دستگاه آنالیز SEM- EDX انتخاب شدند. نتیجه این پژوهش، دسته ­بندی صحیحی برای گونه سنگ­ های مصطلح شده به مرمر در مطالعات باستان­ شناسی و معرفی ساختار آراگونیتی برای ظروف مرمری جنوب شرق ایران، حاصل از سازندهای رسوبی چشمه ­هاست. هم­چنین با توجه به تطبیق نتایج پژوهش با نقشه زمین­شناسی دشت جیرفت و وجود سنگ­ های هم­جنس قابل تعمیم به نمونه ­های باستانی، بوم آورد بودن فرآیند تهیه ماده خام تولیدی برای مطالعات آینده پیشنهاد می گردد.

جنوب شرق ایران, ظروف مرمری, جیرفت, کنارصندل جنوبی, ساختارشناسی, منشا یابی