محمد شریفی - دانشگاه مازندران
فاطمه قربانی لاکتراشانی - دانشگاه مازندران

ورود غیر صحیح روایات به دامنه احادیث موضوعه از جمله آفت هایی است که یکی از مهم ترین منابع دینی مسلمانان را مورد آسیب قرار داده و اعتبار آن را خدشه دار می سازد. از مسائلی که سبب می شود تا فراوانی روایات موضوعه به شکلی غیرواقعی، وسیع و پردامنه انگاشته گردد، عدم آگاهی و شناخت واژگان مستعمل در روایات جعلی، و میزان انطباق و قرابت آن با بحث وضع است. بررسی لغوی و معنایی تعاریف ارائه شده توسط بزرگان شیعه و اهل سنت چون شهید ثانی، میرداماد، ابوریه و... در تبیین روایات جعلی، موید این نکته است که بسیاری از روایاتی که در دایره جعل قرار گرفته اند، از تعاریف ارائه شده خارج بوده و دلالت بر ضعف حدیث دارند و نه جعل و وضع. در کتب روایی و نیز کتب موضوعه می توان نمونه های متعددی از روایات را یافت که تنها بر ضعف حدیث دلالت داشته ولی نگارنده کتاب، تصریح به جعل حدیث نموده و عامدانه و یا ناآگاهانه، بر شمار روایات جعلی افزوده است. با توجه به وسعت مسئله در برخی کتب موضوعه، در این مقاله تنها به بررسی رایج ترین کاربردهای ناصحیح واژگان برای این دسته از روایات خواهیم پرداخت. بدین منظور مهم ترین واژگانی که در حوزه ضعف حدیث مطرح می شود، در کتب مختلف روایی مورد بررسی قرار گرفت و مصادیقی از ادعای پژوهش ارائه شد. نتیجه این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته، چنین است که استفاده بجا و صحیح واژگان، دایره جعل را محدودتر نموده و  بسیاری از روایات را از عنوان وضع خارج می کند.

روایات موضوعه, وضع, مکذوب, مختلق, مصنوع