کمال باغجری - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران
یدالله ملایری - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران
نسرین رنجبران - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران

دو نظریه پسااستعماری و چندصدایی (پولیفونی) از جهت واکاوی گفتمان تک صدای قدرت، پیوندی نزدیک با یکدیگر دارند. درحالی که میخائیل باختین رمان چندصدایی را جهانی هزارتو و رنگارنگ و عرصه ای برای پژواک آواهای گوناگون می داند، نظریه پردازان پسااستعماری نیز می کوشند سویه ها و مولفه های سلطه گری هژمونیک متون ادبی را بکاوند و صدای مردمان درحاشیه و فرودست را موضوع نقد ادبی قرار دهند. بر این اساس، پژوهش پیش ­رو، با اتکای بر مفروضات نظریه چندصدایی باختین، می­کوشد مولفه­های این نظریه، از جمله شیوه روایت، تعدد گفتمان و گونه­های الحاقی را در پنج گانه مدن الملح (شهرهای نمک)، که روایتی است شبه تاریخی از فرآیند پیدایش نفت در شبه جزیره عربستان و دگردیسی رویکرد استعمار (از شیوه کلاسیک به نو)، بکاود و برمبنای آن، خوانشی پسااستعماری از رمان مزبور ارائه دهد. دستاوردهای این مقاله را می توان در دو مورد نظری و کاربردی خلاصه کرد: اول، منطق مکالمه ای و نظریه چندصدایی میخائیل باختین، به دلیل کاربستش در تبیین مولفه های سلطه گری و تک صدایی قدرت مطلقه، می تواند افق های نوینی در حوزه مطالعاتی پسااستعماری بگشاید؛ و دوم، عبدالرحمن منیف در پنج گانه مدن الملح، با ارائه آواها و گفتمان های مختلف و گونه های الحاقی برگرفته از سنت فکری و فرهنگی عربی-اسلامی، گفتمان مسلط استبداد/استعمار را وارد منطق مکالمه ای کرده و مشروعیت برساخته آن را با قراردادن در کنار پادگفتمان های هم ارز، از کار انداخته است.

عبدالرحمن منیف, مدن الملح, نظریه پسااستعماری, میخائیل باختین, چندصدایی