استفاده از رویکرد فازی-دلفی در ارزیابی تناسب بخشی از اراضی هوراند برای گندم آبی

چکیدهسابقه و هدف: ارزیابی تناسب اراضی از اقدامات بنیادین مدیریت پایدار هر منطقه می باشد. کاستی ها در روش های سنتی ارزیابی تناسب اراضی، توجه کاربران این عرصه را به استفاده از روش های هوش مصنوعی و تصمیم گیری چندمعیاره معطوف نموده است. انواع زیرمجموعه های روش های ذکرشده به تنهایی و یا در تلفیق با یکدیگر به منظور بالابردن دقت روش های ارزیابی، سهولت محاسبات و دست یابی به نتایج جنبی مفید تاکنون مورداستفاده قرار گرفته اند. روش فازی-دلفی رویکردی از روش های مورد بحث است که در این مطالعه ضمن بررسی توان اراضی منطقه هوراند در تولید گندم آبی، کارایی این روش تلفیقی نیز مورد سنجش قرار گرفته است. مواد و روش ها: در این مطالعه ۶۶۲ هکتار از اراضی شهرستان هوراند در قالب ۱۲ واحد اراضی انتخاب و پس از جمع آوری اطلاعات اقلیم، زمین نما و خاک، روش فازی-دلفی به منظور ارزیابی کیفی و کمی تناسب اراضی برای گندم آبی مورد استفاده قرار گرفت. ارزیابی کیفی با تعیین شاخص اراضی و ارزیابی کمی برمبنای تولید پیش بینی شده محاسبه شده از تلفیق تولید پتانسیل حاصل از روش پهنه بندی اکولوژیکی-زراعی با شاخص خاک صورت گرفت. در این راستا گزینش و تعیین وزن فاکتورهای دخیل در ارزیابی براساس نظرات خبرگان با روش دلفی انجام و با استفاده از ضریب کندال مورد اعتبارسنجی قرار گرفت. طی فازی سازی ویژگی های اراضی با تابع عضویت کندل، ماتریس ویژگی ها تشکیل و با ماتریس وزن ها ترکیب شد که نتیجه آن تشکیل ماتریس تناسب بود. شاخص خاک و اراضی از غیرفازی سازی ماتریس تناسب به روش T نرم مثلثی حاصل و کلاس های تناسب با توجه به آن تعیین و پهنه های هر کلاس مشخص گردید. اعتبارسنجی رویکرد فازی-دلفی برمبنای آزمون های آماری مرسوم صورت گرفت. یافته ها: از مجموعه ویژگی های اراضی منطقه موردمطالعه با خاک های انتی سول و اینسپتی سول، ۸ ویژگی (اقلیم، شیب، بافت، آهک، گچ، شوری، زهکشی و سیل گیری) براساس نظرات خبرگان به منظور ارزیابی تناسب اراضی انتخاب و ارزش گذاری شدند که از بین آن ها اقلیم بیشترین و گچ کمترین وزن را به خود اختصاص دادند که صحت فرآیند توسط نرخ ناسازگاری ۰۷/۰ تایید شد. نتایج ارزیابی های کیفی و کمی تناسب کلاس های S۱ تا S۳ را برای تیپ بهره وری گندم آبی با محدودیت های شیب، شوری، بافت و گچ نشان داد. تفاوت کلاس واحد های اراضی در روش های کیفی و کمی تنها در یک واحد اراضی مشاهده شد که در آن روش کمی کلاس پایین تری داشت. طبق متوسط شاخص مدیریت ۷۳/۰، کلاس مدیریتی منطقه متوسط برآورد شد. مقادیر ضریب تبیین ۹۱/۰، خی دو ۳۲/۱، ریشه میانگین مربعات خطای ۱/۲ درصد و میانگین هندسی نسبت خطای ۳۴/۱در اعتبارسنجی روش فازی-دلفی حاصل شد. نتیجه گیری: ایفای نقش کاربران اصلی اراضی زراعی همراه با بازخورد کنترل شده نظرات آن ها در ارزش گذاری ویژگی های دخیل در ارزیابی تناسب اراضی همراه با امکان تلفیق وزن ویژگی ها با امتیازات آن ها و نیز در نظرگیری کلاس های تناسب بینابین اهم مزایای مدل مورد مطالعه نسبت به روش های سنتی ارزیابی تناسب شناخته شدند که رویکرد فازی-دلفی را با توجه به برآورد مناسب از توان اراضی منطقه به عنوان روشی مناسب معرفی نمودند. دقت و صحت آماری بررسی شده رویکرد مذکور هر چند با قدری بیش برآوردی، تایید کننده قابلیت اعتماد به آن در ارزیابی تناسب اراضی است. در کنار یافته های اصلی تحقیق، نتایج یکسان ارزیابی کیفی و کمی تناسب با رویکرد مورد بحث، امکان اولویت بندی رفع محدودیت ها براساس یافته های جنبی و نیز توجه به کلاس تناسب اراضی در کنار شاخص مدیریت برای برنامه ریزی مدیریت آتی اراضی مواردی هستند که می توانند برای محققین و کارشناسان اجرایی مفید باشند. با این حال پیشنهاد به اجرای این مدل نوین در عرصه های مختلف برای انواع تیپ های بهره وری به منظور کشف سایر قابلیت های مدل و توصیه به استفاده از آن در سطح کلان می باشد.

کلیدواژه ها:

پهنه بندی اکولوژیکی-زراعی ، تصمیم گیری چندمعیاره ، تناسب اراضی ، هوراند