سیامک کریمی - دکترای حقوق بین المل از دانشگاه تهران و استادیار مدعو پردیس فارابی دانشگاه تهران
رضا اسمخانی - دکترای حقوق بین الملل از دانشگاه تهران و کنسول جمهوری اسلامی ایران در هنگ کنگ

 در زمان صدور بیانیه مشترک بریتانیا و چین در ۱۹۸۵ که با هدف بازگرداندن حاکمیت هنگ کنگ از بریتانیا به چین منعقد شد، طرفین یادداشت هایی را مبادله و تعهداتی را بر عهده گرفتند. ازجمله بریتانیا متعهد شد هیچ­گونه حق اقامت و تابعیتی به اتباع چینی ساکن هنگ کنگ اعطا نکند. به دنبال سلسله تحولات سیاسی در هنگ کنگ در ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ و ایجاد تنش میان بریتانیا و چین بر سر هنگ کنگ، بریتانیا ضمن تغییراتی در قوانین خود، زمینه را برای اعطای تابعیت بریتانیایی به شهروندان هنگ کنگی فراهم کرد. این موضوع متعاقبا مورد اعتراض دولت چین قرار گرفت. به دلایل مختلفی، تردیدهایی درباره اثر الزام آور تعهدات مندرج در یادداشت های فوق وجود دارد. این مقاله ضمن توضیح ویژگی های یک تعهد حقوقی الزام آور در نظم حقوقی بین المللی به این یافته می رسد که تعهد بریتانیا تعهدی حقوقی و یکجانبه است؛ سپس نتیجه می گیرد که اگرچه استرداد تعهدات یکجانبه، به تعبیر دیوان بین المللی دادگستری، «حق ذاتی» هر دولتی است، استثنائا در این مورد خاص، امکان استرداد تعهد از سوی بریتانیا وجود ندارد.

تعهد حقوقی, اعمال یکجانبه, بیانیه مشترک بریتانیا و چین, هنگ کنگ, دیوان بین المللی دادگستری