مطالعه تطبیقی رویکرد زمینه گرایی در معماری معاصر ایران (نمونه موردی: مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس)

زمینه گرایی یکی از گرایشات معاصر معماری و شهرسازی بوده که برخلاف جریان مدرن و جهانی سازی، به خصوصیات کالبدی، تاریخی و اجتماعی-فرهنگی بستر طرح می پردازد. باگذشت حدود نیم قرن از آغاز این مفهوم در نزد متفکران و معماران غربی، مطالعات صورت گرفته توسط محققین ایرانی محدود به دو دهه گذشته می باشد. بافت ها و بناهای متعدد تاریخی موجود در ایران، مطالعه و بررسی این گرایش معاصر را ضرورت می بخشد. در این مقاله سعی بر آن است تا با اتخاذ روشی تحلیلی-توصیفی به مقایسه و تحلیل مفاهیم و نظریات زمینه گرایی با ویژگی های بنایی معاصر در بستری تاریخی پرداخته شود. لذا با اشاره به اهمیت جایگاه تاریخی و فرهنگی محوطه مجاور باغ جهان نما، بنای کتابخانه مرکزی شیراز به عنوان نمونه موردی پژوهش انتخاب گشته است. این بنا یکی از آثار متاخر سید هادی میرمیران، معمار سرشناس معاصر ایرانی تلقی می گردد. در این مطالعه، نخست با گرداوری آرای نظری متفکران زمینه گرا، راهکارها و مفاهیمی کلی استخراج گشته و سپس به مرور جایگاه محوطه اشاره شده و بنای نمونه موردی پرداخته می شود. این اطلاعات از طریق اسناد کتابخانه ای و متون تاریخی به دست آمده است. سپس در مرحله سوم و با توجه به ضرورت بحث، شبیه سازی هایی تحلیلی به وسیله رایانه ترسیم می گردد. این دیاگرام های تحلیلی-توصیفی به مقایسه ویژگی های بنا و رویکردهای زمینه گرایی کمک می نماید. بنابر نتایج به دست آمده، رویکرد میرمیران در طراحی بنای کتابخانه را می توان در سه دسته ساختار کلان و منظر، کالبد معماری و خصوصیات کیفی مشابه با سه رویکرد کلان کالبدی، تاریخی و اجتماعی-فرهنگی معماری زمینه گرا تلقی نمود. وی باوجود ارائه کالبدی متمایز در بستری تاریخی و فرهنگی به جهت شاخص نمودن محیط و اماکن مجاور، در ساختار منظر و نیز مباحث کیفی از ویژگی های موجود در بستر طرح تبعیت نموده است. این تبعیت آگاهانه به تقویت کاربری های پیرامونی و احیای خصوصیات کیفی بستر منجر گشته است. لذا برخورد وی را می توان نوعی تجانس همراه با تباین توصیف نمود.