فاطمه مدرسی - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه
ثانیه مخبر - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

مقالاتشمسبه عنوان اثری برجسته و مهم در تاریخ عرفان و ادبیات فارسی که ارتباط تنگاتنگی با مولوی، زندگی و آثارش دارد، با وجود این کمتر مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. نگاشته­هایی که به عنوان مجموعه­ای گرانبها از مواعظ و گفتارهای سرسلسلگان طریقت مولوی از سواد به بیاض نینجامیده و به صورت مشتی یادداشت از هم گسیخته و نامنظم باقی مانده است و یکی از دلایل کم توجهی به این کتاب، ساختار جملات از هم گسیخته و عدم انسجام ظاهری متن است. در این پژوهش سعی بر اثبات وجود انسجام متنی با تکیه بر نظریه سخن کاوی و توجه به بافت متنی (نقش و ارتباط عناصر زبانی در متن و تاثیر آن در تبلور معنا و تفهیم مطلب)است. انسجام متنی شامل روابط معنایی می­شود که به وسیله آن، ارتباط هر قطعه از گفتار یا نوشتار می­تواند به عنوان متن انجام وظیفه نماید. هالیدی (M.A.K Halliday) و حسن (R.Hasan) به عنوان کسانی که در ساختمان متنی و روابط بین جمله­ای نقش کلیدی داشته­اند؛ معتقدند که انسجام به کلیه رابطه­هایی اطلاق می­شود که عنصری از یک جمله را به عناصر جملات قبلی مرتبط می­دارد. ابزارهای آفریننده انسجام متنی و روابط بین جمله­ای به سه دسته دستوری، لغوی و پیوندی تقسیم می­شوند.  در بررسی انسجام متنی مقالات، عوامل انسجام چون انسجام دستوری متن را در دو   بخش ارجاع و حذف، انسجام لغوی در دو صورت تکرار و همایش و انسجام پیوندی در        چهار نوع ارتباط اضافی (Additive)، سببی (Caushre)، تقابلی «ارتباط خلاف انتظار»    (Adversative) و زمانی (Temporal) مورد کنکاش قرار داده­ایم. مقالات شمس تبریزی علی رغم گسیختگی و پراکندگی ظاهری از انسجام متنی برخوردار است که این انسجام مدلول توجه به عوامل به وجود آورنده انسجام متنی تحقق می­یابد

مقالات شمس تبریزی, انسجام متنی, ارتباط زمانی, سببی, تقابلی و زمانی