هوشنگ خسروبیگی - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور
الهه محبوب - دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه پیام نور

یکی از ابزارهای دیوان استیفا برای ثبت و ضبط دخل وخرج کشور دفاتر مالی بوده که برای تدوین آن ها از شیوه خاصی پیروی ­شده است. از جمله این دفترها دفتر توجیهات بوده که به ثبت هزینه­های جاری مملکت اختصاص داشته است. هدف این مقاله واکاوی ساختار و اجزای دفاتر توجیهات، چگونگی ثبت و ضبط آن و قوانین حاکم بر آن در عصر صفوی است. در این دفاتر، اطلاعات مربوط به هزینه­ها به صورت مجزا در دو بخش «توجیهات» و «مقررات» نوشته شده است. سپس حواله­ها، بروات و فرامین مالی در ذیل هر بخش به طور جداگانه ثبت و ضبط و محل پرداخت مشخص می­گردیده است. تمامی امور فوق را مستوفی کل بررسی و تصحیح می کرده تا هیچ گونه خطایی در ثبت اطلاعات رخ ندهد. جامعه آماری ما، علاوه بر نسخ خطی و اسناد آرشیوی مربوط به علم استیفا، اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی بوده است.

تاریخ صفویه, تشکیلات اداری, دیوان استیفا, دفاتر مالی, دفتر توجیهات