حسین سلطان زاده - دانشیار گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، مسئول مکاتبات
سید محمدرضا خطیبی - استادیار گروه شهرسازی، دانمشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
شیما فعلی - پژوهشگر دکتری، دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
علیرضا سلطان زاده - دانش آموخته کارشناسی ارشد فناوری معماری، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

پیش از اسلام، مراکز آموزشی در مجاور کاخ ها، مراکز حکومتی یا آتشکده ها و نقاطی دور از مراکز تجاری قرار داشت، اما در دوران اسلامی، امکان تحصیلات عالی کمابیش برای همه گروه های مردم فراهم شد و مراکز آموزشی در سطح شهر یا در کنار بازار شکل گرفت. هدف از این پژوهش رسیدن به مدلی درباره معیارهای جانمایی و مکان یابی مدارس در دوره اسلامی است که با بررسی محل استقرار مدارس علمیه در شهرهای قزوین و اصفهان صورت گرفته است. پرسش پژوهش این است که به طور معمول مدرسه های علمیه در چه نقاط و محورهایی ساخته می شدند؟ در این پژوهش از روش تاریخی و توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. مبانی نظری پژوهش بر این دیدگاه استوار است که از یک سو به سبب ارتباط کارکردی و آیینی مدارس با مساجد، به ویژه مسجد جامع و از سوی دیگر به دلیل رعایت محرمیت محله های مسکونی و دوری فضاهای عمومی و مردانه از آن ها، بیشتر مدرسه های علمیه در کنار بازار و گذرهای عمومی شکل می گرفتند. نتایج پژوهش نشان می دهد بیشتر مدارس در شهرهای بزرگ، در امتداد راسته بازار شکل می گرفتند و این امر در اصفهان مشهود است، اما از آنجا که عده ای در زمین یا محل مورد نظر مدرسه ای می ساختند، شماری از این مدارس در محله های مسکونی ساخته می شد. مدارس دوره قاجار در قزوین نیز بیشتر در داخل محله های مسکونی شکل گرفته است.

مدارس علمیه, مدارس اصفهان, مدارس قزوین, محل استقرار مدرسههای علمیه