ساناز رعنایی - دانشجوی کارشناسی ارشد، آلودگی محیط زیست، دانشکده محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه ملایر
نسرین حسن زاده - استادیار و عضو هیات علمی، گروه محیط زیست، دانشکده محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه ملایر
محمد سهرابی - استادیار، گلسنگ شناس، عضو هیات علمی گروه زیست فناوری صنعتی و محیط زیست، پژوهشکده زیست فناوری، سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران

امروزه به دلیل وجود صنایع مختلف و تولید آلودگی های فراوان این صنایع، بشر در حال پایش آلودگی هوا در مناطق مختلف با استفاده ازگلسنگ ها به عنوان پایشگران زیستی شده است. گلسنگ ها دارای تنوع بی شماری می باشند که در این مقاله گونه های درختزی و صخره زیمورد بررسی قرار گرفته اند. با توجه به بررسی پژوهش های صورت گرفته در جهان، گلسنگ ها تا حد زیادی توانایی ذخیره انواع آلاینده های موجودبه ویژه فلزات سنگین در جو و خاک را دارند. ذخیره و انباشت فلزات سنگین در گلسنگ ها در صورت تجمع بیش از اندازه در پیکره آنها ممکناست باعث از بین رفتن گلسنگ و غیر قابل استفاده شدن آن گردد. از انواع گلسنگ های صخره زی می توان به گلسنگ های Rhizocarpon geographicum اشاره کرد که بر روی صخره های گرانیتی رشد می کنند. و همچنین در مناطق جنگلی، گلسنگ های اپی فیتی که بر روی تنهدرخت رشد می کنند همانند یک فیلتر عمل کرده و ذرات شسته شده ازدرخت را درون پیکره خود ذخیره می کند. گلسنگ از جمله موجوداتشاخص زیستی است که به دلیل جذب و انباشت آلاینده های موجود در محیط زیست، دارای اهمیت ویژه ای در پایش میزان آلودگی های محیطیمی باشد. از آنجاییکه گلسنگ ها لایه محافظ (کوتیکول) مومدار و روزنه ندارند، مواد مغذی، گازها و آب را مستقیما از اتمسفر در کل سطح تالیا پیکره جذب می کنند. عناصر کمیاب معمولا بر روی سطح گلسنگ ها از طریق ذرات خشک و یا مواد محلول انباشته می شوند. سپس آنهاتوسط مکانیسم های متنوعی مانند به دام انداختن ذرات، تبادل یونی، هیدرولیز، جذب الکترولیت خارج سلولی و جذب درون سلولی غیرفعال وفعال در گلسنگ جذب شده و تجمع می یابند. استفاده از گلسنگ های صخره زی و درختی می تواند ابزار مناسب و دقیقی در پایش زیستی وانباشت زیستی آلاینده های مختلف از جمله فلزات سنگین در محیط زیست باشد.

تجمع زیستی، آلودگی هوا، زیست نشانگر