شکیبا شمس - دانشجوی کارشناسی رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی، دانشکده زیست فناوری، دانشگاه تخصصی فناوری های نوین آمل، آمل
هاجر رجایی لیتکوهی - استادیار گروه نانوزیست فناوری، دانشکده زیست فناوری، دانشگاه تخصصی فناوری های نوین آمل، آمل

سلول های بنیادی مواد اولیه بدن هستند که تمامی سلول های دیگر با عملکردهای ویژه از آنها تولید می شوند و دارای سه ویژگی متحصر به فرد قابلیت تکثیر، ماهیت عدم تمایز یافتگی و قدرت تمایز آن به سلول های بافت های مختلف می باشد. به دلیل توانایی منحصر به فرد سلوله ای بنیادی، این سلول ها امروزه از مباحث جذاب در زیست شناسی و علوم درمانی است. سلوله ای بنیادی جنینی که نوعی از سلول های بنیادین هستند به دلیل قابلیت خود نوزایی نامحدود و توانایی تمایزی بالا به دودمان های سلولی مختلف (پرتوانی)، کاربردهای بالقوه ی بسیاری در مطالعات و تحقیقات بنیادین و حوزه های درمان دارند، اما سلول های مشتق از این سلول ها با مشکل رد پیوند رو به رو هستند. در سال ۲۰۰۶ میلادی، پژوهشگران ژاپنی تولید نوع جدیدی از سلول های بنیادی پر توان را گزارش کردند که مشکل ایمونولوژیک سلول های بنیادی جنینی در مورد آن ها مطرح نبود، زیرا از سلول های خود فرد دهنده تولید می شدند. آن ها این سلول ها را که با بیان ویروسی چهار ژن مهم پر توانی در سلول های سوماتیک تولید شده بودند، سلول های بنیادی پر توان القایی (Induced pluripotent stem cells, iPSCs)، نامیدند. این سلول ها تمام قابلیت های سلول های بنیادی جنینی از جمله توانایی تولید یک جاندار کامل را دارند، از این رو در ضمن نداشتن مشکل ایمونولوزیک، دارای تمامی کاربردهای بالقوه ی سلول های بنیادی جنینی شامل غربالگری داروها و مدل سازی بیماری ها هستند. همچنین با توجه به این که سلول های iPS خاص بیمار را می توان به راحتی تولید کرد، چشم انداز روشنی برای کاربرد درمانی این سلول در آینده وجود دارد. در این مطالعه مروری، به معرفی تاریخچه، انواع سلول های بنیادین و ویژگی آنها، منشاء سلول های بنیادین، تمایز هدفمند آنها با بافت های موردنظر و همچنین کاربردهای بالینی حال حاضر این سلول ها و قابلیت های درمانی آنها پرداخته می شود.

سلول های بنیادین، ژن درمانی، مدل سازی بیماری، پزشکی مولکولی