اثر سطح بستر بر جوامع چسبنده زیستی سواحل جنوب غربی دریای خزر

سابقه و هدف: بیوفولینگ به چسبیدن و رشد موجودات زنده بر ساختارهای در معرض محیط های دریایی اطلاق می گردد. جوامع بیوفولینگ از نظر اکولوژیک با توجه به نقش شان در انتقال انرژی در زنجیره های غذایی و عملکرد اکوسیستم ها و ایجاد بسترهای چند بعدی به عنوان زیستگاه برای سایر موجودات اهمیت داشته، همچنین از نظر اقتصادی با نشست روی ساختارهای دریایی و بدنه کشتی ها و قایق ها موجب آسیب های اقتصادی می شود. با این وجود اطلاعات بسیار اندکی بر روی این جوامع در دریای خزر وجود دارد و در سواحل جنوبی دریای خزر مطالعه جامعی بر این جوامع انجام نشده است.مواد و روش ها: در مطالعه حاضر تغییرات زمانی این جوامع در سواحل جنوبی دریای خزر با استفاده از پنل های  PVC با ابعاد ۳/۰ ×۱۲×۱۲ سانتی متر در دو سطح رویی و زیرین، از خرداد ۱۳۹۳ تا خرداد ۱۳۹۴ در منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا، بررسی شد. پنل ها با ۵ تکرار توسط طناب در عمق ۱ متری به صورت افقی قرار داده و به مدت یک سال هر دوماه یکبار جمع آوری و با پنل های جدید جایگزین شدند. در  هر نمونه برداری با دقت از پنل ها عکس برداری شد و سپس  درصد پوشش موجودات بیوفولینگ با آنالیز عکس ها توسط نرم افزار CPCe  بصورت مجزا برای هر سطح محاسبه شد. همچنین میزان زیتوده کل و نسبت ماده غیرآلی به آلی با استفاده از وزن خشک و وزن خاکستر محاسبه شد.نتایج و بحث: در مجموع شش گروه از بیوفولینگ ها شامل کشتی چسب ها (Barnacles)، خزه زیان (Bryozoans)، جلبک ها (Algae)، پرتاران (Polychaete)، دوکفه ای ها (Mussels) و هیدروزئن ها (Hydrozoans) شناسایی شد. گونه غالب در این بررسی کشتی چسب  Amphibalanus improvises است که در تمام طول سال روی پنل ها مشاهده شد. همچنین بریوزوئن های راسته کیلوستوم و تنوستوم دومین گروه فراوان بیوفولینگ را تشکیل دادند. این دو گروه در مجموع عامل اصلی تغییرات زمانی مشاهده شده در جوامع مورد مطالعه هستند. نتایج آزمون آنالیز واریانس نشان داد که دوره زمانی غرقاب سازی پنل ها و سطح بستر تاثیر معنی داری بر درصد پوشش، زیتوده کل و نسبت ماده غیرآلی به آلی در بیوفولینگ ها داشته است (۰۵/۰p<). به طور کلی درصد پوشش، زیتوده کل و نسبت ماده غیرآلی به آلی موجودات در سطح زیرین پنل ها بیش تر از سطح رویی آن ها بدست آمد. بیشترین زیتوده و نسبت ماده غیرآلی به آلی بیوفولینگ ها در تابستان مشاهده شد درحالیکه این میزان برای درصد پوشش در پاییز دیده شد. همچنین نتایج نشان داد از نظر ترکیب جمعیت، سطح رویی پنل ها بیشتر دارای گونه های اتوتروف نظیر جلبک ها است ولی سطح زیرین بیشتر شامل گونه های هتروتروف دارای ساختار کربنات کلسیمی است. با گسترش اقتصادی و توسعه صنعت کشتی رانی و همچنین افزایش ساختارهای انسان ساز به محیط های آبی در دهه های اخیر و پیش بینی افزایش میزان فولینگ و هزینه های آن بر اثر گرمایش جهانی، نتایج این تحقیق و تحقیقات مشابه، کاربردهای مهمی در تصمیم گیری های مدیریتی برای مقابله با مشکلات فولینگ خواهد داشت. از طرف دیگر خطر تهاجم گونه های دریایی به محیط های آبی جدید با تغییرات اقلیمی نیز در حال افزایش است و بنابراین دریای خزر نیز از گونه های مهاجم ایمن نخواهد بود. در نتیجه در جهت پایش جوامع بیوفولینگ در این پهنه آبی، باید مطالعات بیشتر و در دوره های زمانی بلند مدت تر انجام شود.

کلیدواژه ها:

جوامع بیوفولینگ ، سطح بستر ، دریای خزر ، آستارا