غلامعلی مقدم - استادیار گروه فلسفه دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد

عمل ارادی اگرچه مسبوق به نیت و تابع آنست، اما گاه آنچه قصد می شود واقع نمی گردد و آنچه واقع می شود با مقصود مطابق نیست. متجری در اصطلاح کسی است که قصد و نیت مخالفت با دستور مولا داشته و عملی که به اعتقادش حرام بوده انجام داده، اما در واقع عمل حرام نبوده است. از این رو مساله عقاب او محل بحث و اختلاف نظر قرار گرفته است. در نگاه رایج اصولی عقاب به عنوان حقیقتی منفک از نفس و عمل شخص لحاظ شده که قابلیت وضع و رفع دارد،لذا رابطه تکوینی میان نیت و عمل با آثار آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در نگرش فلسفی، عقاب ظهور تکوینی آثار اعمال، ملکات و نیات درونی فرد، حقیقتی تکوینی و حاصل علیت یا عینت عمل با عقاب است، امری جعلی و قرار دادی تلقی نمی شود و اساسا قابل وضع و رفع نیست. سئوال تحقیق این است که چه تفاوتی میان دو نگرش اصولی و فلسفی در مساله عقاب متجری وجود دارد و و یژگی هر کدام از این دو نگرش چیست؟ در این مقاله به روش تطبیقی به مطالعه و بررسی ایندو نگرش پرداخته و نشان داده ایم که بر اساس مبانی حکمی تحقق ملکه تجری در نفس، منشاء تکوینی عقاب متجری است، و برخی از آیات و روایات نیز این مطلب را تایید می کنند.

عقاب متجری، ماهیت تجری، تجری در فلسفه، مساله تجری