مدل سازی سناریویی برای پیش بینی تغییرات آتی پوشش/کاربری زمین با استفاده از نرم افزار (InVEST)

سابقه و هدف: تغییرات در پوشش/کاربری زمین با عوامل اقتصادی-اجتماعی و فیزیکی-محیطی متعددی در ارتباط است. با توجه به تعدد و تنوع متغیرهای دخیل و همچنین گوناگونی محرکه هایی که موجب بروز تغییرات پوشش/کاربری زمین می شوند، پیش بینی شرایط آتی آن، پیچیده و با عدم قطعیت های زیادی مواجه است. این در حالی است که برنامه ریزان محیط زیست و توسعه، باید به طور شفافی در نظر بگیرند که چگونه تصمیمات امروزشان ممکن است به آینده سرزمین شکل بدهد. ازاین رو، در فرایند سیاست گذاری و طرح ریزی، همواره این سوال مطرح است که چگونه می توان تغییرات پوشش/کاربری زمین را در زمان آینده پیش بینی کرد؟ در سال های اخیر با پیشرفت های حاصل شده در دانش سنجش از دور و تولید داده های فضایی تولیدشده از تصاویر ماهواره ای و استفاده از این داده ها در فرایندهای در حال تکامل مدل سازی، امکان شبیه سازی نظام های پیچیده طبیعی و ساده سازی آنها با تاکید بر متغیرهای مهم تر، فراهم شده است.  مواد و روش ها: در این پژوهش با انتخاب یک سیمای سرزمینی پایلوت از منطقه رویشی هیرکانی در استان مازندران، ضمن بررسی روند گذشته تا حال تغییرات پوشش/کاربری در دوره زمانی ۹۵-۱۳۶۳، شرایط آینده سیمای سرزمین در افق زمانی ۱۴۲۷ بر اساس روش مدل سازی سناریویی با استفاده از مدل نرم افزاری (InVEST) پیش بینی و تحلیل شد. برای انجام فرایند مدل سازی در این تحقیق دو سناریوی محتمل آتی با عنوان های «ادامه روند موجود» به مفهوم عدم دخالت مدیریتی و تداوم تغییرات جاری پوشش/کاربری تا افق آتی موردنظر و «توسعه متوازن» به مفهوم مداخله دولت از طریق حفاظت و احیاء پوشش جنگلی همراه با اجرای برنامه کنترلی توسعه سکونتگاه های انسانی برای متوقف کردن روند جاری تغییرات پوشش/کاربری تعریف شد و سپس با تهیه داده های ورودی موردنیاز مدل، شرایط آینده سیمای سرزمین تحت هر یک از دو سناریوی مذکور شبیه سازی و مقایسه شد.  نتایج و بحث: نتایج نشان داد که در صورت تحقق سناریوی ادامه وضع موجود، تغییرات شدیدی در ساختار سیمای سرزمین مورد بررسی روی خواهد داد که درمجموع به اتلاف چشمگیر پوشش طبیعی جنگل و از بین رفتن زمین های زراعی و جایگزینی آنها با بافت سکونتگاهی منجر خواهد شد. برعکس، سناریوی توسعه متوازن، نشان داد که چگونه مدیریت زمین از طریق اجرای سیاست های حفاظت و احیاء جنگل و تعدیل تبدیل زمین برای توسعه سکونتگاه ها می تواند به یک راهبرد برد-برد برای توسعه متعادل آن مبدل شود. در این صورت، اجرای همزمان سیاست های احیاء جنگل و توسعه کنترل شده سکونتگاه ها، علاوه بر حفظ یکپارچگی ساختاری سیمای سرزمین مورد بررسی، شرایط را برای ارتقا شرایط فعلی پوشش جنگلی نیز مهیا کرد. در این پژوهش همچنین مدل سناریوسازی (InVEST) با برخی از مدل های دیگر که برای شبیه سازی پوشش/کاربری مورد استفاده قرار گرفته اند، مقایسه شد و مزیت ها و محدودیت های آن مورد بحث قرار گرفت.  نتیجه گیری: شبیه سازی سناریویی با روشی که در این پژوهش معرفی شد، می تواند در بررسی های گوناگون ازجمله انواع ارزیابی های محیط زیستی، ارزش گذاری اقتصادی و نظایر آن به کار گرفته شود تا نتیجه پیش بینی های آتی را دقیق تر کند. ضمن آنکه این نوع مدل سازی می تواند راهنمایی برای برنامه ریزان و تصمیم گیران توسعه، محیط زیست و برنامه ریزی کاربری زمین باشد تا برنامه ریزی های آتی مبتنی برفرض های منطقی و با عدم قطعیت کمتری انجام پذیرد. 

کلیدواژه ها:

پوشش/کاربری زمین ، مدل سازی ، (InVEST) ، منطقه جنگلی دوهزار و سه هزار