سید حسن شجاعی دیوکلایی - دانشگاه مازندران

اقتصاد کشاورزی ایران در دوره قاجار درپی ادغام در مناسبات بازار­جهانی نظام سرمایه­داری از شیوه­تولید معیشتی به شیوه­تولید تجاری تغییر کارکرد داد. تجاری شدن شیوه­تولید کشاورزی در ایران که سرنوشت محتوم اقتصادی بسیاری از جوامع توسعه­نیافته بود طی سال­های ۱۳۰۹تا۱۳۱۶ دچار وقفه شد. این وقفه ناشی از تغییر شیوه­تولید کشاورزی ایران از کشاورزی تجاری به کشاورزی صنعتی بود. بدین ترتیب اقتصاد کشاورزی ایران برای نخستین­بار طی سال­های ۱۳۰۹تا۱۳۱۶ شاهد ظهور و افول شیوه تولیدی جدیدی بود که از می­توان به عنوان کشاورزی صنعتی­نام برد.بر این اساس مقاله پیش­رو در صدد است تا با استفاده از روش تاریخی و با بکار گیری اسناد و مدارک آرشیوی و روزنامه ها و مجلات عصر پهلوی­اول به بررسی چرائی چگونگی ظهور و افول کشاورزی صنعتی در سال­های ۱۳۰۹تا ۱۳۱۶ بپردازد. دستاوردهای این پژوهش نشان می­دهد که گرایش حکومت به ایجاد صنایع ماشینی جهت تولید کالاهای مصرفی موجبات ظهور کشاورزی صنعتی با هدف توسعه کشت مواداولیه کشاورزی مورد نیاز صنایع مانند چغندر، چای، پنبه و توتون گردید. افول کشاورزی صنعتی نیز نتیجه الزام ایران به صدور مواداولیه کشاورزی مورد نیاز صنایع آلمان­نازی درپی انعقاد پروتکل­های محرمانه مبادلات تجاری میان دو کشور بود.

اقتصاد, مواد اولیه کشاورزی, کشاورزی صنعتی, عصر رضاشاه