سید توفیق حسینی - دانشگاه تهران
روزبه زرین کوب - دانشگاه تهران

رشد جسمی و فکری مانی در میان گروه معتقد به عقاید گنوسی، باعث شد تا زیر بنای عقاید کیش نوپدید وی شکل گنوسی بگیرد. از این رو بررسی عمق این تاثیر همواره مورد توجه محققان برای شناخت کیش گنوسی و مانوی بوده است. یکی از مهمترین مسائل مورد بررسی وجود شخصیت گنوسی مانی است. باید اذعان کرد بر اساس متون نو یافته از کیش مانوی همچون متون مانوی کلن، مانی بیش از آنکه شخصیتی مانوی داشته باشد، وجهه­ای کاملا گنوسی دارد. در واقع، اینکه شخصیت مانی در متون متاخر کیش مانوی توصیفی پیامبرگونه دارد، نشان دهنده سیر تحول این کیش از فرقه­ای گنوسی به دینی جهانی است. از این رو مسئله این پژوهش این است تا براساس متون نویافته چون نسخ مانوی کلن و پژوهش­های نوین شخصیت مانی به عنوان مصلحی گنوسی، بازسازی گردد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه دست می­یابد که مانی در متون اولیه کیش مانوی که به­وسیله شخص مانی و پیروانش تدوین یافته است، به شکل یک مصلح گنوسی ظاهر می­شود و در مرحله دوم حیات دینی خود پس از سفرهای تبلیغی کیش خود را به دینی جهانی تبدیل کرده است. تاثیرات کیش های گنوسی بر تفکر مانی در اولین برهه از حیات دینی او کاملا محرز است.

مانی, مانویان, کیش های گنوسی, مصلح گنوسی, پیامبر مانوی