آوردگاه سلطان محمد خوارزمشاه و لشکر مغول

صرف نظر از آنکه چه عوامل و عللی به ایلغار مغول در قلمرو خوارزمشاهی منتهی شد، واکنش خوارزمشاه در قبال این حمله و نحوه مواجهه ی او با لشکر مغول در خور تامل و بررسی است. منابع تاریخی نشان می دهند که سلطان در زمان فرار از دست مغولان، فقط یک بار با لشکر مهاجم مواجه شد، ولی زمان و مکان این نبرد چندان واضح نیست.  این مقاله در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و از طریق به پرسش کشیدن داده­های موجود، ضمن تبیین چگونگی مواجه شدن سلطان محمد خوارزمشاه با حمله مغول تا حد امکان به چگونگی تنها نبرد او با لشکر مغول و زمان و مکان وقوع آن وضوح بیشتری ببخشد.       این مطالعه نشان می­دهد که اگرچه سلطان محمد با ترس از لشکر مغول، شهر به شهر از ماوراءالنهر تا عراق عجم عقب­نشینی نمود، ولی سرانجام، در رجب ۶۱۷ه.ق لشکر مغول به اردوی سلطان رسیده و اگرچه شخص سلطان توانست از معرکه بگریزد ولی لشکر سلطان قتل­عام شدند. بر خلاف ادعای پژوهشگرانی که مکان این نبرد را دشت ملایر دانسته­اند، این واقعه در دشت فراهان (منطقه ذلفاباد) به وقوع پیوست.