ناصر شفیعی ثابت - استادیار گروه جغرافیای انسانی دانشگاه شهید بهشتی
ملیحه ایوبی، - دانشجوی کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه شهید بهشتی
ابوالفضل فدایی باشی - ،کارشناس جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه شهید بهشتی

کلانشهرها به دلیل تمرکز فوق العاده قدرت، سرمایه و جمعیت به شکل افقی به مراکز پیرامونی کشیده می شوند و این توسعه فیزیکی، اغلب به صورت ناموزون شکل گرفته و باعث بروز مشکلات زیادی همچون تغییر کاربری اراضی، دگرگونی های اجتماعی اقتصادی، طبیعی و در نتیجه بروز مسائل زیست محیطی می شود. عواملی مانند رشد شهری، ارزش زمین و تراکم توسعه از عوامل اساسی شکل گیری خزش شهری به شمار می روند که ساختار درونی شهرها را دگرگون کرده و باعث گسترش شاخص های شهری به صورت ناهمگن در نواحی پیرامونی شده و این نواحی را تبدیل به فضاهای بی برنامه می کند. در این پژوهش، الگوهای خزش شهری و تحلیل تغییرات به وجود آمده طی سه دوره به وسیله سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور و با استفاده از داده ها و تصاویر ماهواره ای لندست TM سال ۱۹۸۶ و +ETM  سال ۲۰۰۰ و +ETM سال ۲۰۱۴ (۱۳۶۵-۱۳۷۹-۱۳۹۳) هجری شمسی انجام شد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که طی سه دوره گذشته، ساخت و سازهای مسکونی در این ناحیه به طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است. به طوری که مساحت این ساخت و سازها از۸۹/۴  درصد در سال ۱۹۸۶ به ۳/۱۰ درصد در سال ۲۰۱۴ افزایش پیدا کرده  و در مقابل، مساحت اراضی زراعی از۳۳/۶۱  درصد در سال ۱۹۸۶ به ۷/۴۴ درصد در سال ۲۰۱۴ کاهش یافته است. البته ساخت و سازهای پراکنده و خزش شهری در ناحیه مورد مطالعه به صورت الگوی خزش گسسته بوده که باعث رخداد ناپایداری در بخش کشاورزی و اقتصاد روستایی ناحیه شده است. همچنین گسترش شبکه راه ها، بزرگراه ها، شبکه برق و ساخت و سازهای غیرمسکونی، خزش شهری گسسته را در  ناحیه مورد مطالعه تشدید کرده است. لذا به منظور کاهش ناپایداری کشاورزی و تغییر کاربری اراضی ارزشمند کشاورزی و مرتعی، توجه به برنامه ریزی یکپارچه کاربری زمین در کنار برنامه ریزی یکپارچه شهری و روستایی، پیشنهاد می شود.

خزش شهری, تغییر کاربری اراضی, روستاهای پیرامونی, کلانشهر تهران