زینب صابر - دکتری فلسفه هنر، استادیار دانشگاه هنر اصفهان

ریچارد رورتی، فیلسوف پراگماتیست، در بنیان نهادن طرح فلسفی خود، رمان را همسنگ فلسفه و گاه در ترازی بالاتر از آن به شمار می­آورد و فلسفه را همچون رمان، نوعی روایت قلمداد می­کند. نوشتار حاضر می­کوشد تا پاره­ای از مفاهیم اندیشه رورتی در متن رمان بازخوانی شود و متن ادبی هم­ارز متن فلسفی مورد کنکاش واقع شود. بدین منظور، مضمون کنش سیاسی و انقلاب، در دو رمان صد سال تنهایی نوشته گابریل گارسیا مارکز و طوبا و معنای شب نوشته شهرنوش پارسی­پور با ابتنای بر آراء این متفکر تفسیر می­شود. رورتی برای تمایز امر خصوصی از امر عمومی سعی دارد تا از استعاره قلم­مو و اهرم بهره جوید. وی بر تمایز قاطع میان حوزه خصوصی و حوزه عمومی تاکید دارد و تسری طرح خودآفرینی فردی را به حوزه عمومی نامطلوب می­شمارد. هم این مقاله مصروف آن است تا نشان دهد که شخصیت­های دو رمان مورد نظر اگرچه به سمت حوزه عمومی و کنش سیاسی تمایل پیدا می­کنند، ولی در حقیقت برآنند تا از رهگذر این کنش سیاسی، در طرحی نو که برای حیات خویش در می­افکنند، به خودآفرینی فردی رسیده و از احساس شکست، تنهایی و اندوه رهایی یابند؛ این افراد با شیوه تفکر قلم­مویی به سوی شیوه اهرمی حرکت می­کنند. اما در نهایت، همان گونه که رورتی تبیین می­کند، در این طرح با شکست مواجه می­شوند؛ چرا که عزیمتگاه این افراد به سوی امر اجتماعی، حوزه عمومی و کنش سیاسی، همین حس تنهایی و اندوه در حوزه خصوصی زندگی شان است. به عبارت دیگر، آنها تصور روشنی از امر سیاسی ندارند و تنها برای رهایی از رنج درون خواهان انقلابی تام و تمام در جهان بیرون هستند، که پس از شکستی تراژیک دیگر بار به عزلت و اندوه درون باز می­گردند.

رورتی, خودآفرینی, قلم مو, اهرم, صد سال تنهایی, طوبا و معنای شب