مصطفی صالحی فر - دانشجوی دکتری گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان (آدرس جدید: دانشگاه علمی کاربردی مرکز آستارا)
بابک ربیعی - استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان
منصور افشار محمدیان - دانشیار دانشکده علوم پایه دانشگاه گیلان
جعفر اصغری - استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان

به منظور بررسی اثر تنظیم کننده­­های رشد ایندول استیک اسید (IAA) و کاینتین بر صفات مرفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد دانه ارقام برنج تحت شرایط تنش خشکی ابتدا و انتهای فصل، یک آزمایش گلدانی در قالب فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار در شرایط مزرعه­ای در دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان در سال ۱۳۹۲ اجرا شد. عامل­های آزمایش شامل رقم در چهار سطح (غریب، خزر، سپیدرود و آپلند ۸۳۷۵۰-۱۳۱-۱­IR)، تنش خشکی در سه سطح (بدون تنش، تنش خشکی ابتدای فصل از مرحله ۱ تا مرحله ۴ کدبندی ورگارا و تنش خشکی انتهای فصل از مرحله ۴ تا پایان مرحله ۹ کدبندی ورگارا) و تنظیم کننده رشد در سه سطح (شاهد بدون کاربرد تنظیم کننده رشد، IAA و کاینتین هر دو با غلظت ۵-۱۰×۵ مول به صورت محلول پاشی روی کل گیاه) بود. نتایج حاصل نشان داد که اثر اصلی هر سه عامل بر تمامی صفات مورد مطالعه معنی­دار بود، اما اثر متقابل سه جانبه رقم×تنش×تنظیم کننده رشد فقط بر چهار صفت تعداد کل دانه، تعداد دانه پر در خوشه، طول خوشه و وزن هزار دانه معنی­دار شد. در همه ارقام مورد مطالعه، تنش ابتدای فصل با کاهش معنی­دار تعداد پنجه، منجر به کاهش عملکرد دانه شد. به ­طور کلی، استفاده از هر دو تنظیم کننده رشد IAA و کاینتین میزان عملکرد دانه را در هر دو تنش ابتدا و انتهای فصل بیش از ۵۰ درصد افزایش داد، اما در تنش انتهای فصل، نقش کاینتین بیشتر از اکسین بود. بیشترین شاخص تحمل به خشکی نیز به میزان ۱/۰۱ مربوط به رقم سپیدرود بود. بررسی شاخص حساسیت به تنش نیز نشان داد که تحت تنش انتهای فصل، همه صفات مورد مطالعه نسبت به شرایط بدون تنش کاهش یافتند و بیشترین کاهش به میزان ۷۱/۴۵ درصد در عملکرد دانه مشاهده شد. به­ طور­ کلی، نتایج این پژوهش نشان داد که کاربرد خارجی این دو تنظیم کننده رشد، نقش موثری در بهبود صفات مرفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد دانه در ارقام برنج در هر دو مرحله تنش ابتدا و انتهای فصل داشت.

تنظیم کننده های رشد, شاخص حساسیت به خشکی, شاخص تحمل به تنش