حسین ربیعی - استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی
جهانگیر حیدری - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی/ دبیر آموزش و پرورش

عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیک، از نظر تاریخی همواره نقش محرک و ترغیب ­کننده­ای برای سیاست مداران، فرمان روایان و راهبردپردازان داشته است؛ کشورهای مختلف دنیا با بهره­گیری از ظرفیت­های جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک خود، سعی در حفظ ثبات و ارتقاء جایگاه خود در مناسبات ژئوپلیتیک منطقه­ای و جهانی دارند. اتخاذ چنین رویکردهایی در سیاست خارجی همواره موجب تقابل و تعارض کشورهای یک منطقه می­شود، این بدین خاطر است که بازیگران منطقه­ای ممکن است برداشت­های متفاوتی از امنیت و منافع داشته باشند. در بین کشورهای منطقه­ی خلیج فارس، قطر از جمله کشورهایی است که در جریان تحولات منطقه­ای، کنش و پویش­هایی ژئوپلیتیک داشته که فراتر از واقعیت­های جغرافیای سیاسی این کشور است؛ چرا که در سنخ­شناسی و سلسله مراتب کشورها و قدرت­ها در ساختار هرم قدرت جهانی، این کشور در زمره­ی قدرت­­های محلی جای می­گیرد. حال آن که با وجود داشتن وسعت و جمعیت کم، قرارگرفتن در بین دو قدرت منطقه­ای، پیشینه تاریخی اندک، درگیری و اختلاف سرزمینی با همسایگان، نظام سیاسی موروثی و فقدان عمق سرزمینی، توانسته است در سیاست­ خارجی، در سطوح منطقه­ای و فرامنطقه­ای کنش­هایی فراتر از واقعیت­های خود را به نمایش گذارد. این مقاله در پی فهم و تحلیل چرایی و چگونگی این کنش­های فرامنطقه­ای و تاثیر آن بر امنیت ملی ایران است و در این راستا عوامل، راهبردها و اهداف این کشور را مورد واکاوی و بازنمایی قرار داده است. به نظر می­رسد راهکارها و پویش­های برخاسته از موقعیت ژئوپلیتیک این کشور از قبیل: توسل به دیپلماسی میانجی­گری، استفاده از راهبردهای اقتصاد سیاسی بین­المللی، در پیش گرفتن دیپلماسی رسانه­ای، ورزشی، مذهبی، تنش زدایی با کشورهای همسایه و حل وفصل اختلافات سرزمینی و نیز میزبانی از کنفرانس­های علمی و سیاسی از عوامل بسترساز گسترش نفوذ این کشور محسوب می گردند، چنین گسترش حوزه­ی نفوذی از پتانسیل تهدیدآفرینی برای امنیت ملی ایران برخوردار است.

خلیج فارس, ژئوپلیتیک منطقه ای, قدرت منطقه ای, قطر, امنیت ملی