رضا ناصری پور تکلو - دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشکده ی معماری و شهرسا

قدمت تظاهر مذهبی تعزیه حداکثر به اواخر حکومت زندیه و اوایل حکمرانی قاجار بر می گردد.آیین مذهبی تعزیه که موضوع آن اغلب واقعۀ کربلا است در هنگام ظهور گونه ای از فضا و معماری راایجاد کرد که دارای خواص قابل توجه و متمایزی است. تفاوت عمیق تعزیه به عنوان یک آیین با سایراشکال نمایشی در درون و برون فرهنگ ایرانی، گونه ای خاص از فضا و معماری را خلق کرده است. هرچند تکایا به عنوان محل اصلی برگزاری آیین تعزیه دارای ایده هایی از معماری ایرانی اسلامی هستنداما فضایی که تعزیه در آن به نمایش در می آید در نگاه اول منحصر به فرد و بدون پیشینه ای روشن بهنظر می آید، فضایی که حتی قبل از احداث تکایا و زمانی که تعزیه در محلات و بازارها به نمایشدرمی آمد به شکل بطنی شکل می گرفت و تمامی تعزیه ها را دارای تظاهر فضایی یکسانی می کرد.مقالۀ حاضر ضمن بررسی دیدگاه های مختلف درباره منشا فضاسازی تعزیه، تلاش می کند باشناخت دقیق تری از تعزیه به عنوان یک آیین و توجه ویژه به ریشه های اسطوره ای تعزیه، دیدگاهیمبتنی بر این نگاه ارایه دهد. همانگونه که تعزیه با تمام جنبه های نمایشی و آیینی، نمی تواند یک باره درفرهنگ ایرانی اسلامی ظاهر شده باشد، معماری مرتب با آن نیز دارای ریشه ها و منشاهایی است کهدر پیوند نزدیک با ماهیت این آیین مذهبی و اسطوره ای قرار دارد. نگارنده ضمن بررسی تفاوت هایتعزیه با سایر اشکال نمایشی و بررسی ریشه های فرهنگی و اسطوره ای آیین تعزیه، به شناخت جنبه هاینمایشی، آیینی و اسطوره ای تعزیه می پردازد. بدین روش به بیان و تبیین دیدگاه خود درباره منشامعماری تعزیه نزدیک می شود.