محمدرضا اخگر - استادیار، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان
مهران مرادعلیزاده - استادیار، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان

جنس Nepeta (تیره نعناع) با نام فارسی "پونه سا" در ایران شامل ۶۷ گونه است که پونه سای شیرازی با نام علمیNepeta schiraziana Boiss. از گونه های انحصاری آن می باشد. هدف از این مطالعه، شناسایی ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس ساقه، گل و برگ گونه Nepeta schiraziana بود. بدین منظور، این گیاه از منطقه سپیدان واقع در شمال غرب استان فارس جمع آوری گردید و از ساقه، گل و برگ آن به طور جداگانه به روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. ترکیب های تشکیل دهنده روغن های اسانسی با استفاده از دستگاه های کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) جداسازی و شناسایی شدند. در هر یک از روغن های اسانسی ساقه و گل، ۱۴ ترکیب شناسایی شد که ۸،۱-سینئول (۶/۴۵% و ۴/۳۹%)، جرماکرن D (۴/۱۷% و ۸/۱۵%) و بتا-کاریوفیلن (۷/۱۱% و ۶/۱۰%) ترکیب های عمده، به ترتیب در اسانس ساقه و گل بودند. از طرف دیگر، از میان ۱۸ ترکیب شناسایی شده در اسانس برگ، ۸،۱-سینئول (۵/۳۸%)، بتا-کاریوفیلن (۲/۱۴%) و کاریوفیلن اکسید (۷/۱۱%) ترکیب های اصلی اسانس را تشکیل می دادند. در نتیجه در هر سه اندام مورد بررسی، ۸،۱-سینئول بیشترین درصد اسانس را به خود اختصاص داده و ایزومرهای نپتالاکتون که در بسیاری از گونه های Nepeta گزارش شده، در گونه Nepeta schiraziana شناسایی نشد.  

پونه سای شیرازی (Nepeta schiraziana Boiss.), روغن اسانسی, ۸, ۱-سینئول, بتا-کاریوفیلن, جرماکرن D, کاریوفیلن اکسید