محمدرضا اخگر - استادیار، گروه شیمی، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان
دادخدا غضنفری - استادیار، گروه شیمی، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان
هادی رهبری - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه شیمی، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان

جنس Nepeta، متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae)، در ایران ۶۷ گونه دارد که اغلب آنها انحصاری ایران هستند. هدف از این مطالعه، مقایسه کمی و کیفی اسانس برگ، گل، ساقه و ریشه Nepeta bornmuelleri Hausskn. ex Bornm.، از گونه های انحصاری و معطر بود. این گیاه در اردیبهشت ماه ۱۳۹۰ از کوه هزار واقع در استان کرمان جمع آوری شد و از برگ، گل، ساقه و ریشه آن به طور جداگانه، به روش تقطیر با آب، اسانس گیری بعمل آمد. ترکیب های تشکیل دهنده روغن های اسانسی با استفاده از دستگاه های کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. در روغن های اسانسی برگ و گل، به ترتیب ۳۸ و ۱۹ ترکیب شناسایی شد که ۶/۹۸% و ۵/۹۴% اسانس را تشکیل می دادند. βa۴،α۷،βa۷-نپتالاکتون (۲/۲۹% و ۸/۲۶%)، ۱،۸-سینئول (۶/۱۹% و ۶/۱۴%)، αa۴،α۷،αa۷-نپتالاکتون (۶/۶% و ۵/۱۹%) و بتا-پینن (۹/۱۸% و ۴/۱۱%) به ترتیب ترکیب های عمده در اسانس برگ و گل بودند. همچنین، از بین ۹ ترکیب شناسایی شده در اسانس ساقه که ۸/۹۵% اسانس را تشکیل می دادند، βa۴،α۷،βa۷-نپتالاکتون (۸/۳۹%)، کاریوفیلن اکسید (۱/۲۴%) و ۱،۸-سینئول (۸/۱۲%)، اجزاء اصلی بودند. از طرف دیگر، ۱۲ ترکیب در اسانس ریشه شناسایی شد که ۳/۹۹% آن را شامل می شدند. ترکیب های عمده، ایزومرهای βa۴،α۷،βa۷-نپتالاکتون (۲/۷۳%) و αa۴،α۷،αa۷-نپتالاکتون (۴/۱۳%) بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که نپتالاکتون جزء اصلی روغن های اسانسی حاصل از اندام های مختلف N. bornmuelleri می باشد.

پونه سای هزاری (Nepeta bornmuelleri Hausskn. ex Bornm), تیره نعناع, روغن اسانسی, ایزومرهای نپتالاکتون, ۱, ۸-سینئول