زهرا فاکر باهر - کارشناس ارشد موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع
محمدباقر رضایی - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع
مهدی میرزا - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع
بهلول عباس زاده - کارشناس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع

به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر تولید کمی و کیفی اسانس و ترکیبهای عمده موجود در گیاه Satureja hortensis L. ,گیاه فوق تحت تیمارهای مختلف تنش خشکی قرار گرفت. تیمارها برحسب مقادیر ظرفیت زراعی بدست آمده و برحسب اعمال تیمارهای تنش که عبارت بودند از آبیاری در حد ظرفیت زراعی در طی دوره رویشی (C F), تنش ملایم (LS = ۲.۳ ظرفیت زراعی) در دو مرحله دوره رویشی و در زمان گلدهی و تنش شدید (HS = ۱.۳ ظرفیت زراعی) در زمان گلدهی انجام گردید.طرح آزمایشی بلوکهای کامل تصادفی برای بررسی انتخاب گردید.نتایج اعمال تیمارها بر اساس نسبتهای مختلف ظرفیت زراعی شامل :در حد ظرفیت زراعی (FC),تنش ملایم درحد۲.۳ ظرفیت زراعی (LS),تنش شدید در حد ۱.۳ ظرفیت زراعی (HS) نشان داد که تنش خشکی اثر مثبتی بر تولید کمی اسانس داشت. مقادیر اسانس با افزایش تنش افزایش یافته ودر تیمار HS از بیشترین مقدار خود برخوردار بوده است. درصد اسانس از ۱.۷% در تیمار آبیاری کامل در حد ظرفیت مزرعه, به ۲.۳۵% در تیمار تحت تنش شدید افزایش یافت. اسانس در پایه های مزرعه ای حاوی ۱۷-۱۵ ترکیب مختلف برحسب نوع تیمارهای اعمال شده بوده است. همچنین نتایج نشان دادند که دوترکیب اصلی اسانس موجود g - terpinene و carvacrol بوده است که افزایش تنش موجب کاهش مقدار g - terpinene در اسانس گردید. بیشترین مقدار این ترکیب در تیمار FC برابر ۴۰.۹% و کمترین آن در تیمار HS برابر ۳۷.۸% مشاهده گردید.روند تغییرات carvacrol در طی تنش متغییر بوده و حداکثر میزان این ترکیب در تیمارهای تنش ملایم مشاهده گردید. مقدار آن در تیمار تنش ملایم در مرحله گلدهی LS۲)) برابر ۴۴.۵% و در تیمارتنش ملایم از مراحل اولیه رویشی (LS۱)۴۲.۶۰ % بوده است. کمترین درصد این ترکیب در تیمار HS برابر ۴۰.۳% می باشد.بنابراین به طور کلی تنش اثر مثبتی بر کمیت و کیفیت اسانس داشته است.

مرزه (Satureja hortensis L.), اسانس