تخصیص بهینه منابع آب در حوضه های آبریز با رویکرد حل اختلاف و لحاظ یکپارچگی زیست محیطی (مطالعه موردی: حوضه آبریز دریاچه ارومیه – زیرحوضه های زرینه رود و سیمینه رود)

حوضه آبریز ارومیه با توجه به افزایش بی رویه مصرف در طی دهه گذشته و همچنین تغییرات اقلیمی دچار بحران های مهمی از جمله کاهش روان آب های سطحی و خشکی بخش زیادی از دریاچه ارومیه شده است. مهمترین منابع تامین آب ورودی به دریاچه، رودخانه های زرینه رود و سیمینه رود هستند که تخصیص بهینه منابع آب این زیرحوضه ها در تحقیق پیش رو مورد توجه قرار گرفته است. در این رساله ابتدا حوضه های مورد نظر از لحاظ کمی و کیفی شبیه سازی شده و سپس به ارزیابی آنها تحت سناریوهای مختلف پرداخته شده است. نتایج نشان داد که در صورت فرض کاهش ۲۰ % منابع آب در حوضه نسبت به متوسط بلند مدت و محقق شدن کاهش ۴۰% مصرف کشاورزی در جهت احیای دریاچه ارومیه، سهم حقابه زیست محیطی دریاچه از این رودخانه ها بیش از ۹۵%  تامین خواهد شد. در مرحله بعد با استفاده از روش بهینه سازی چند هدفه، یک مدل تحت نرم افزار GAMS توسعه داده شد که اهداف مختلف اجتماعی و اقتصادی را توام با لحاظ حل اختلاف میان ذینفعان، حفظ کیفیت بدنه آبی و تامین حقابه دریاچه مورد توجه قرار می دهد. در این مدل رویکرد حل اختلاف نش نامتقارن با تکنیک 
بهینه سازی چند هدفه ادغام شده و در دو حالت هیدرولوژیکی اجرا گردید. در حالت اول میزان منابع برابر با میانگین بلند مدت بوده و در حالت دوم ۲۰ % کاهش یافته است. همچنین در این پژوهش با ارائه یک روش جدید برای بهینه سازی درجه تابع مطلوبیت، نتایج حاصل از روش نش بهبود یافته است. طبق نتایج بدست آمده استفاده از تابع مطلوبیت با درجه بهینه نتایج بهتری از تابع مطلوبیت خطی خواهد داشت. البته میزان کارایی این روش به حجم منابع آب قابل تخصیص بستگی دارد. مدل بهینه سازی پیشنهادی توانست حقابه دریاچه و نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی را در شرایط مختلف در حد قابل قبول تامین نماید. همچنین در جهت جلوگیری از برداشت های غیرمجاز از رودخانه زرینه رود قبل از ورود آب به دریاچه، با ارائه یک تابع هدف توزیع زمانی رهاسازی از مخزن به نحوی انجام شده است که بخش عمده ی حقابه دریاچه ارومیه در ماههای غیر مصرف کشاورزی تامین می گردد.

کلیدواژه ها:

مدیریت چند هدفه منابع آب ، تخصیص بهینه ، رویکرد حل اختلاف ، نش نامتقارن ، تابع مطلوبیت ، نیاز زیست محیطی ، کیفیت آب