بررسی ویژگی های شیوه ترجمه بین خطی قرآن: (مورد پژوهی چهار ترجمه متعلق به قرن چهارم تا نیمه قرن ششم هجری)

یکی از شیوه ­هایی که درگذشته در ترجمه متون وحیانی از جمله انجیل و قرآن مجید به کار می ­رفت، شیوه ترجمه بین خطی بود. در این شیوه، مترجمان به دلیل حرمتی که برای متن اصلی قائل بودند به ترجمه حیثیت متنی مستقل نمی ­دادند و به شکل لفظ به لفظ ترجمه می کردند و ترجمه خود را بین خطوط می­ آوردند. بااین حال ترجمه ­های اولیه قرآن کاملا تحت اللفظی نیست و از ابتکاراتی زبانی برخوردار است که بررسی آنها موضوع این مقاله است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی‑تحلیلی، به واکاوی مقایسه ­ای و زبان­ شناختی چهار ترجمه بین خطی کهن قرآن در بازه زمانی قرن چهارم تا نیمه قرن ششم هجری پرداخته ­ایم. این چهار متن عبارت اند از: ترجمه رسمی معروف به ترجمه تفسیر طبری و ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی در بخش آیات، ترجمه قرآن قدس و ترجمه قرآن ری. موارد انتخاب شده در دو حوزه کلی «واژگان» و «نحو» مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است. یافته­ ها حاکی از آن است که مترجمان به درجات متفاوت به صورت های واژگانی و نحوی متن اصلی وفادار بوده ­اند. به عبارت دیگر، علی ­رغم اینکه ترجمه­ ها درمجموع تحت اللفظی هستند، مجموعه ای از ویژگی ­های شاخص واژگانی و نحوی دارند که آنها را به متون ارزشمندی تبدیل کرده است. کاربرد معادل­ های اصیل فارسی در ترجمه تفسیر طبری و در ترجمه قرآن قدس و نیز وجود برابرنهاده ای محلی، عمدتا گویش سیستانی، در ترجمه قرآن قدس از جمله این ویژگی هاست. در ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی و ترجمه قرآن ری تاثیرپذیری مترجمان از زبان مبدا در حوزه واژگانی و به خصوص در ترجمه واژگان دخیل بیشتر مشهود است. در حوزه نحوی نیز ترجمه­ های تفسیر ابوالفتوح رازی و قرآن ری همخوانی بیشتری با اقتضائات نحوی زبان فارسی نشان می ­دهند.

کلیدواژه ها:

ترجمه بین خطی ، قرآن ، ترجمه رسمی (طبری) ، ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی ، ترجمه قرآن قدس ، ترجمه قرآن ری