معصومه بهرامی - دانش آموخته کارشناسی ارشد، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
محمدعلی علی زاده - دانشیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
محسن نصیری - استادیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

به منظور بررسی عملکرد سرشاخه و خصوصیات مرفولوژیک و بازده اسانس، بر روی ۹ جمعیت از سه گونه پونه سا (Nepeta spp.) شامل گونه های Nepeta cataria L.، Nepeta menthoides Boiss. & Buhse و Nepeta racemosa Lam. آزمایشی در مجتمع تحقیقاتی البرز کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور اجرا شد. بذرهای جمعیت ها در سال ۱۳۹۳ داخل سینی های جیفی پات حاوی کمپوست کشت شدند و پس از رشد کافی به داخل زمین انتقال یافتند و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ۳ تکرار کشت شدند. در هر تکرار ۱۵ بوته به فواصل نیم متر کشت و از سیستم آبیاری قطره ای آبیاری شدند. در طول اجرای آزمایش از صفات ارتفاع گیاه، تعداد شاخه اصلی، وزن تر و خشک سرشاخه بوته، سطح تاج پوشش، تعداد گل در بوته، درصد اسانس و عملکرد اسانس در بوته اندازه گیری به عمل آمد. برای اندازه گیری بازده اسانس، سرشاخه های گلدار پس از خشک شدن در سایه با روش تقطیر با بخار آب اسانس گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین گونه ها برای کلیه صفات بجز وزن سرشاخه معنی دار بود. نتایج نشان داد که گونه N. cataria با طول دوره رویشی بیشتر و تاخیر در شروع گلدهی به عنوان گونه دیررس و گونه های N. menthoides و N. racemosa به عنوان زودرس شناخته شدند. گونه N. cataria دارای کمترین سطح تاج پوشش نسبت به دو گونه دیگر بود. بیشترین ارتفاع بوته در گونه N. menthoides با (۹۰.۱ سانتی متر) و بیشترین تراکم گل در گونه N. racemosa (با ۱۵.۷ گل در بوته) بدست آمد. در مقایسه بین جمعیت ها، نتایج نشان داد که در گونه N. cataria (جمعیت ۱۵۰۶۲-اراک) دیررس و دارای عملکرد اسانس و (جمعیت ۲۱۱۳۲-بافق) دارای وزن سرشاخه بیشتری بود. در گونه N. menthoides (جمعیت ۲۷۷۹۵-مشکین شهر) دارای سطح تاج پوشش بزرگتری بود.

صفات رویشی, صفات زایشی, عملکرد اندام های هوایی, بازده اسانس