محمد دانش نهاد - دکتری الهیات، طلبه سطح سه کلام و حکمت در مدرسه نور حکمت رضوی
محمد حسن وکیلی - حوزه علمیه مشهد

رابطه ذهن و عین یکی از مباحث اساسی در هستی شناسی و معرفت شناسی است که در حکمت متعالیه در ذیل بحث علم مطرح می گردد و غالب حکما تطابق عین و خارج را امری الزامی می دانند به گونه ای که اگر تطابق برداشته شود، ارتباط انسان با واقع قطع می شود و تمام علوم و ادراکات بشری بی ارزش می گردد و پایان آن چیزی جز سفسطه و انکار واقعیت نخواهد بود. علامه طباطبایی در برخی از آثار خود بر لزوم تطابق تاکید نموده است اما در آثار دیگر خود قائل به عدم تطابق است، بدون آن که چنین دیدگاهی را مستلزم انکار وجود ذهنی و یا سفسطه و انکار واقعیت بداند. به نظر می رسد که ایشان در مواردی که بر لزوم تطابق تاکید نموده است در مقام بیان نظر مشهور حکما بوده است نه نظر خود، چرا که چنین آثاری کتابهای درسی و مرسوم حوزه بوده است و در این موارد نظریه مشهور تبیین می گردد. لذا نظریه خاص ایشان در این رابطه بر عدم لزوم تطابق است. این پژوهش از سویی در صدد آن است که تطابق بین عین و ذهن را رد نماید چرا که دلیلی بر تطابق وجود ندارد بلکه ادله ای نقلی و تجربی( شهودی) بر عدم تطابق وجود دارد و از سوی دیگر اشکالاتی را که در رابطه با عدم تطابق به وجود می آید در ذیل بحث قول به سفسطه پاسخ دهد. اگر این رابطه به درستی تبیین گردد، بسیاری از مشکلاتی که در باب مکاشفات، تعبیر خواب و تجسم اعمال و معاد جسمانی وجود دارد برطرف می گردد.

ذهن, خارج, علامه طباطبایی, سفسطه