هادی رضوان - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کردستان
فراست پیروزی - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

روایت­شناسی در قرن بیستم به سبب گسترش مکتب ساختارگرایی رواج پیدا کرد. یکی از مهمترین نظریه­های زمان و روایت مربوط به «ژرار ژنت» است. در این پژوهش تلاش شده است بر اساس دیدگاه «ژرار ژنت» به بررسی سه سطح روایی (داستان، روایت، روایتگری) و مولفه­هایی که این سه سطح را در تعامل با همدیگر نگه می­دارند؛ یعنی «زمان دستوری»، «وجه» و «صدا» در قصیده ایوان مدائن بحتری پرداخته شود. بحتری توالی خط زمانی را در طول اثر خویش برهم زده و به گزینش رویدادهای برجسته­تر و یا نقل اشاره­وار آنها می­پردازد. مهمترین عنصر زمان در روایت بحتری از نوع گذشته­نگری است و گذشته­نگری­های وی از نوع گذشته­نگری برون داستانی است. بحتری با مقدمه چینی و  برای جذب و تامل بیشتر ۱۳ بیت آغازین قصیده را با شتاب منفی، درنگ و حذف و در باقی ابیات بازه زمانی گسترده پیش­ روی خود را با شتاب مثبت و حذف روایت کرده است و در این میان بعضی رویدادها و تصاویر را گزینش کرده و برجستگی بخشیده و با درنگ بیشتری به بیان آنها پرداخته است. این امر متاثر از ایدئولوژی، گفتمان شاعر، عواطف و احساسات ایران دوستی اوست. بسامد روایت­های بحتری از نوع بسامد مکرر و بسامد بازگو است. بحتری از دیدگاه برتر یا (کانون صفر) به روایتگری پرداخته است. توصیفات او زنده و جاندار است. راوی اول شخص است. فاصله میان راوی و داستان زیاد است و وصف­ها و ذکر جزئیاتی که به دست می­دهد، فاصله را بیشتر کرده است. این قصیده در حقیقت یک نوع تک­گویی بیرونی است. زمان روایت نیز پسازمانی است. محدوده متن مورد بررسی مربوط به دوران انحطاط و فروپاشی بقایای کاخ ساسانیان بوده اما گذشته­نگری­های راوی رخدادهایی را بازنمایی می­کند که مربوط به پیش از آغاز زمان اصلی داستان است و تکنیک شکستن خط سیر زمان در جهت بازنگری و یادآوری اوچ عظمت روزگار ساسانیان به کار رفته است. کاربردهای مختلف عنصر زمان در محتوای روایت بحتری تاثیر بسزایی داشته است و یکی از اصلی­ترین عوامل ایجاد جذابیت و درنگ در روایتگری اوست. روش تحقیق کتابخانه­ای –اسنادی است.

بحتری, ایوان مدائن, ژرار ژنت, روایت