رضا اولادی - دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران
سپیده امیدواری - دانش آموخته، گروه علوم و صنایع چوب و کاغذ، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، ایران
کامبیز پورطهماسی - دانشگاه تهران
داود افهامی سیسی - دانشگاه تهران

سابقه و هدف: چوب های سوزنی برگ وارداتی از کشورهای شمالی ایران «چوب روسی» نامیده شده و علی رغم اینکه نام های فارسی برای جنس های گوناگون سوزنی برگ موجودند، انواع گوناگون این چوب ها با نام های روسی چون «ساسنا (Сосна)»، «یولکا (Ёлка)» و «لیست وینیتزا (Лиственница)» شناخته می شوند. گرچه به شکل تجربی، برخی از فروشندگان، نام های روسی این چوب ها را به جنس خاصی ربط می دهند ولی تاکنون پژوهش سازمان یافته و علمی ای برای بررسی صحت این تطابق انجام نشده و تهیه درست یک گونه سوزنی برگ، به سردرگمی بزرگی برای مصرف کنندگان تبدیل شده است. باتوجه به تفاوت کارآیی و کاربرد متفاوت چوب ها، عدم شناخت جنس سوزنی برگان تجاری و کاربرد نادرست آن ها مشکلاتی را به وجود می آورد. از این رو، هدف این پژوهش، بررسی بازار الوار تراش خورده سوزنی برگ در ایران از نظر فراوانی چوب های موجود و تطابق نام های تجاری آن ها با جنس/گونه های شناخته شده است. مواد و روش ها: ۲۵ قطعه چوب سوزنی برگ به همراه فهرستی از نام های تجاری آن ها از یارد اداره بندر و دریانوردی استان گیلان و ده چوب فروشی در تهران و کرج تهیه شدند. از فروشندگانی که چوب های سوزنی برگ وارداتی را با نام کلی «چوب روسی» ارایه داده و تمایزی بین انواع چوب ها قائل نمی شدند، نمونه ای گردآوری نشد. چوب ها از نظر ماکروسکوپی بررسی و پس از تهیه اسلایدهای میکروسکوپی و عکس برداری، ویژگی های آناتومی چوب هر نمونه، براساس فهرست بین المللی ویژگی های چوب برای شناسایی سوزنی برگان استخراج شدند. سپس، شناسایی چوب با ترکیبی از چند شیوهء پیشنهادی انجام شد. یافته ها: فراوان ترین چوب های سوزنی برگ در بازار ایران –به ترتیب- یولکا، ساسنا و لیست وینیتزا بوده و پس از آن ها، نراد با فراوانی به مراتب کمتری وجود داشت. به غیر از نراد، بقیه سوزنی برگان –با ملاک قرار دادن معادل روسی- عمدتا با نام درستی به فروش می رسیدند. هشت نمونه از ده نمونه چوب یولکا، گونه نوئل (Picea sp.)؛ شش نمونه از هفت قطعه چوب ساسنا، کاج جنگلی (sylvestris Pinus) و هر سه قطعه لیست وینیتزا، ملز (Larix sp.) شناسایی شدند اما در مورد نراد (Abies sp.)، اشتباهات زیادی دیده شد. اصولا در برخی چوب فروشی ها، واژه «نراد» معادل کلیت «چوب روسی» گرفته شده و نه یک گونه از بین چند گونه سوزنی برگ وارداتی. از چهار منبعی نیز که نراد را به عنوان چوبی متمایز به فروش می رساندند، دو مورد کاج بودند. نتیجه گیری: ویژگی های ماکروسکوپی چوب سوزنی برگان چون رنگ، بافت و تلالوء چوب، اندازه و فراوانی کانال های رزینی، نحوه تغییر چوب آغاز به پایان و حضور کیسه قیری در برش طولی، ویژگی های قابل اعتمادی برای شناسایی نبوده و حتما نیاز به بررسی های میکروسکوپی می باشد. در بعد ماکروسکوپی، تنها ویژگی قاطع، حضور یا غیبت کانال رزینی در مقطع عرضی است که به واسطه آن به راحتی می توان نراد را از دیگر چوب های بازار، متمایز کرد. در بعد میکروسکوپی، بزرگ بودن منافذ میدان تلاقی کاج، تمایز آن را از دو چوب دیگر دارای کانال رزینی (نوئل و ملز) سهولت بخشیده ولی تمایز دو چوب نوئل و ملز مشکل و در برخی موارد، ناممکن است. درمجموع می توان نتیجه گرفت که گرچه در بازار چوب ایران، کاربرد نام های روسی برای چوب های سوزنی برگ تجاری تاحد زیادی درست اند ولی بهتر است استفاده از نام های معادل فارسی روایج یافته تا اشتباهات و سردرگمی ها کاهش یابند.

آناتومی چوب, شناسایی چوب, چوب روسی, مقاطع میکروسکوپی, بازار چوب ایران